Wat is een sonate?

Waar kun je de sonate aan herkennen?

• De sonate is meestal gespeeld voor één instrument, één instrument met pianobegeleiding, of twee instrumenten met begeleiding.
• Het stuk bestaat uit drie of vier delen.
• Het tempo van het eerste en laatste deel is doorgaans snel en van de middelste delen langzaam of gematigd.
• De buitenste delen klinken vaak opgewekt of energiek en de middelste delen lyrisch of treurig.

Hoe is de sonate ontstaan?

Opkomst van instrumentale muziek

Gedurende de zestiende eeuw werd instrumentale muziek steeds belangrijker. Waar het eerst bedoeld was voor op de achtergrond bij diners, om op te dansen en om optochten mee aan te kleden, werd het steeds meer op waarde geschat als opzichzelfstaande muziek. Instrumentale muziek kon net zo interessant en virtuoos zijn als vocale muziek, en ook net zo'n emotionele impact hebben. Er werden nieuwe instrumenten uitgevonden en nieuwe soorten muziekstukken bedacht. Zo kon instrumentale muziek, nadat vocale muziek eeuwenlang de boventoon voerde, eindelijk echt tot klinken komen.

En dat is precies waar het woord 'sonate' voor staat. Het is afkomstig van het Latijnse 'sonare', wat 'klinken' betekent. De sonate was in feite de instrumentale tegenhanger van de cantate, een vocaal kamermuziekstuk met een benaming afkomstig van 'cantare', wat 'zingen' betekent. De sonate was een van die nieuwe stukken die speciaal bedoeld waren om niet gezongen, maar gespeeld te worden.

Ontwikkeling van de sonate

De sonate ontstond in de zeventiende eeuw in Italië, in die tijd het toonaangevende land wat betreft muziek. Sindsdien heeft de sonate verschillende vormen gehad. Het muziekstuk was eerst meer één geheel met korte secties die in elkaar overliepen. Gaandeweg de zeventiende eeuw veranderden die secties in op zichzelf staande, langere delen. Ook was de sonate eerst nog een instrumentaal voor- of tussenspel bij vocale muziek.

Tijdens de Barok werden er meerdere vormen van de sonate naast elkaar gebruikt. In de sonata da camera (kamersonate) kwam de oorspronkelijke dansfunctie van instrumentale muziek terug: de delen waren meestal op de muziek voor verschillende dansen gebaseerd. De sonata da chiesa (kerksonate) was bedoeld om tijdens kerkdiensten gespeeld te worden. De triosonate werd geschreven voor twee melodie-instrumenten, vaak violen, en instrumentale begeleiding (basso continuo), meestal een klavecimbel en een basinstrument. Onder andere grote Italiaanse componisten uit die tijd, zoals Corelli en Vivaldi, hebben veel sonates op hun naam staan. Er werden ook al virtuoze sonates gecomponeerd voor solo-instrument, zoals de Sonates voor viool (BWV. 1001, 1003 en 1005) van Johann Sebastian Bach.

In de klassieke periode werd de sonate meer een solo-stuk met een vaste vorm, die steeds meer naar die van de symfonie toe trok. Er werden veel pianosonates (sonates voor piano solo) gecomponeerd, onder andere door Mozart, Haydn en Beethoven. Ook de vioolsonate (een sonate voor viool met pianobegeleiding) was populair, omdat de viool opkwam als solo-instrument. Richting de Romantiek begon de sonate vooral uit vier delen te bestaan met een tempovolgorde van snel-langzaam-langzaam-snel. Componisten als Chopin, Brahms, Liszt en Schumann schreven in deze tijd sonates.

Wat is de Romantiek?

Emoties in de sonate

Wat gedurende de ontwikkeling van de sonate hetzelfde bleef, waren de contrasten in karakter tussen de secties of delen. Die kwam voort uit de zogeheten affectenleer uit de barok. Die koppelde muzikale middelen als tempo en toonsoort aan bepaalde emoties, oftewel affecten. Verdriet moest bijvoorbeeld in een langzaam tempo worden uitgedrukt. Door verschillende stemmingen in een muziekstuk te laten passeren, werd gedacht dat het lichaam van de luisteraar in balans kon worden gebracht.

Wat betekenen sonatine en sonatevorm?

Een sonatine of sonatina is een kleine sonate. Meestal is een sonatine korter van duur dan de sonate en lichter qua karakter. Sommige componisten gebruiken de term ook om aan te geven dat het stuk elementen van een sonate heeft, maar niet echt voldoet aan de criteria van een sonate.

De sonatevorm is geen muziekstuk, maar een vorm waarin een deel van een muziekstuk kan worden gecomponeerd. Zo is het eerste deel van een sonate vaak in een sonatevorm geschreven. Vandaar dat deze vorm zijn naam aan de sonate ontleent. Ook het eerste deel van een symfonie staat vaak in de sonatevorm. Deze vorm bestaat uit drie delen:

• Expositie: in dit gedeelte presenteert de componist de belangrijkste melodieën en muzikale motieven.
• Doorwerking: de componist ontwikkelt dit muzikale materiaal.
• Reprise: de melodieën en motieven uit de expositie keren terug in hun originele gedaante.

Wat zijn de beroemdste sonates?

Vaak is een bepaald deel uit een sonate erg beroemd. Zo kent iedereen wel het langzame deel uit de Mondscheinsonate (Pianosonate nr.14) van Beethoven en de Turkse mars uit Pianosonate nr.11 van Mozart. Ook de Pathétiquesonate van Beethoven is erg bekend.