Frédéric Chopin

Een select gezelschap zit op comfortabele stoeltjes en bankjes in een Parijse salon. Iedereen kijkt naar de man achter de piano en luistert ademloos naar zijn verfijnde spel. Zijn naam: Frédéric Chopin – een pianofenomeen, de meest gewilde docent van Parijs en de componist die pianomuziek voor altijd zou veranderen. Maar Chopin leidde dit succesvolle leven in ballingschap: hij kon niet terug naar zijn geliefde geboorteland Polen.

Waarom was Chopin een muzikaal genie?

Frédéric Chopin had zowel Poolse als Franse wortels. Zijn vader, Nicolas Chopin, was in 1787 vanuit Frankrijk naar Polen gekomen en trouwde daar met Justyna Krzyżanowska, een Poolse kinderjuf en muzikant. Nicolas werd een overtuigd Pools patriot, stond erop dat er thuis Pools werd gesproken en dat zijn kinderen zo veel mogelijk van hun land meekregen. Dit zorgde ervoor dat Chopin, die werd geboren als Fryderyk Franciszek Chopin, zich altijd in hart en nieren Pools zou voelen.

Het was dan ook niet verbazend dat zijn allereerste composities beïnvloed waren door de Poolse cultuur. Ze waren namelijk gebaseerd op de polonaise, een Poolse dans. Wel verbazingwekkend was dat Chopin deze stukken schreef toen hij nog maar 7 jaar oud was, en dat hij niet lang daarna ook al zijn eerste concert als pianist gaf.

Chopin was een natuurtalent. Zijn moeder en een paar leraren hadden hem wel een beetje piano leren spelen, maar hij had het zich grotendeels zelf geleerd. Op z’n vijftiende trad hij op voor niemand minder dan de Russische tsaar Alexander I, waarvoor hij werd beloond met een diamanten ring. Toen Chopin een jaar later naar het conservatorium van Warschau ging, was hij in feite al een volleerd pianist. Hij studeerde daar vooral compositie. Bij zijn afstuderen werd hij een “exceptioneel talent” en “muzikaal genie” genoemd.

Waarom ging Chopin naar Parijs?

Al gauw gaf Chopin succesvolle concerten in de salons van Warschau, waarbij hij vaak zijn eigen stukken speelde. Toen hij in 1829 voor het eerst in Wenen optrad, merkte hij dat met name zijn op Polen geïnspireerde muziek aansloeg bij het publiek. Daarop besloot Chopin naar het buitenland te gaan. Hij reisde opnieuw af naar Wenen met het idee om door te reizen naar Italië – niet wetende dat hij nooit meer naar Polen terug zou keren.

Terwijl Chopin in 1830 in Oostenrijk was, brak namelijk de Novemberopstand uit. De Poolse bevolking verzette zich tegen de Russische bezetting, die al sinds 1795 aanwezig was. Maar de opstand mislukte. Voortaan was Polen niet meer autonoom, werd de Poolse grondwet afgeschaft en het gebruik van de Poolse taal onderdrukt. Chopin besloot niet naar zijn vaderland terug te keren voordat het vrij zou zijn. In plaats daarvan ging hij naar Parijs, een stad die hem aansprak vanwege het rijke culturele en muzikale leven. Vanaf dat moment zou Chopin altijd verscheurd blijven tussen zijn bestaan als pianist in Parijs en zijn verlangen naar Polen.

Hoe werd Chopin beroemd?

Al snel na zijn aankomst in de Franse hoofdstad werd de 21-jarige Chopin beroemd. Hij kreeg financiële steun van de bekende Rothschild-familie en uitnodigingen van vooraanstaande dames om in hun zogeheten salons op te treden. Op die kleinschalige en exclusieve bijeenkomsten van mensen uit de aristocratie en beroemde kunstenaars speelde een groot deel van het culturele leven van Parijs zich af. Zo ontmoette Chopin onder andere de componisten Franz Liszt en Hector Berlioz, dichter Heinrich Heine en schilder Eugène Delacroix.

Het spel van Chopin moet fenomenaal zijn geweest: als pianist had hij namelijk een uitzonderlijke reputatie, terwijl hij nauwelijks op openbare concerten te horen was. Chopin werd zelfs de meest gewilde pianoleraar van Parijs. Hij componeerde stukken voor zijn leerlingen en had veel plezier in het lesgeven. Ook kon hij ervan leven, zodat hij volop gelegenheid had om tijdens salons te spelen, wat hij liever deed dan grootschalige concerten geven.

Chopin had zijn succes ook te danken aan het feit dat hij zichzelf duidelijk als Pools presenteerde. Dat exotische imago sloeg aan bij de Parijzenaren. Iedereen wist van de situatie in Polen, waardoor de pianomuziek van de banneling Chopin een extra lading kreeg. In het nostalgische karakter van zijn stukken hoorden zijn luisteraars heimwee, en in de trotse klanken het Poolse patriottisme waar Chopins hart zo vol van was.

Waarom is Chopin ‘de dichter van de piano’?

Zijn muziek leverde Chopin een prachtige bijnaam op: ‘de dichter van de piano’. Door de verfijnde, intieme stijl en de zangerige, peinzende en nostalgische melodieën klinken zijn stukken bijna als gedichten. Hij begreep de piano als geen ander.

Een opvallend kenmerk van Chopins poëtische stijl is het zogeheten ‘rubato’. Daarbij vertraagt de melodie, die meestal door de rechterhand wordt gespeeld, een klein beetje ten opzichte van de begeleiding van de linkerhand. Deze vrije manier van spelen versterkt het vaak dromerige karakter van Chopins stukken, zoals zijn nocturnes.

Met ruim 200 pianowerken vernieuwde Chopin de muziek die tot dan toe voor het instrument was geschreven. Zo bedacht hij nieuwe genres, waarvan sommigen op Poolse volksmuziek geïnspireerd waren, zoals de mazurka en polonaise. Ook transformeerde hij de etude, een stuk dat puur bedoeld was om een bepaalde speeltechniek te oefenen, tot een artistiek volwaardig muziekstuk.

De bijnaam past ook bij hoe Chopin componeerde: dat deed hij namelijk door piano te spelen. Daarna was hij vaak lang bezig om precies op te kunnen schrijven wat er in zijn hoofd zat. Zijn stukken bleven zich ook ontwikkelen naarmate hij ze speelde, waardoor er vaak meerdere versies van zijn.

Hoe ontmoette Chopin George Sand?

“Mijn ongeluk” – dat schreef Chopin op een met lint omwikkeld pakketje, waarin nog altijd de brieven en een roos zitten van het meisje met wie hij zou gaan trouwen. Haar naam was Maria Wodzińska (1819-1896), een gravin aan wie hij pianoles gaf. Later zou ze schilder worden – op haar zestiende had ze al een portret van Chopin gemaakt dat nog altijd als een van zijn beste gelijkenissen wordt beschouwd.

In 1836 verloofden de twee zich, maar een jaar later werd Chopin tot zijn verbazing medegedeeld dat het huwelijk er nooit zou komen. Maria’s ouders twijfelden namelijk of hij wel een goede huwelijkskandidaat was. Ten eerste hadden ze hun bedenkingen over Chopins gezondheid – hij kreeg in deze tijd tuberculose – en ten tweede had hij in Parijs een druk bestaan als artiest en leraar. Diep gekwetst stopte Chopin alle herinneringen aan zijn geliefde in het pakketje. Ze zouden elkaar nooit meer zien.

Het duurde niet lang voor de liefde opnieuw op Chopins pad kwam, al sloeg de vonk niet meteen over. In 1836 ontmoette de componist Aurore Dudevant (1804-1876), die onder het pseudoniem George Sand een van de beste schrijvers van de negentiende eeuw werd. Ook was ze één van de vele vrouwen van die eeuw die in het openbaar mannenkleren droeg, wat Chopin in eerste instantie onaantrekkelijk vond. Maar zijn gevoel draaide al snel 180 graden: in 1838 kregen Chopin en Sand een relatie.

Dat jaar ging Chopin met Sand en haar twee kinderen naar Majorca, in de hoop dat het zijn gezondheid goed zou doen. De maanden die hen stonden te wachten waren echter bar en ongastvrij. Het regende voortdurend en het was koud. Daarnaast bekeken de eilandbewoners het ongetrouwde stel en de altijd hoestende Chopin met argusogen. Daardoor hadden ze bovenop het slechte weer ook nog eens moeite om een goed onderkomen te vinden. Gek genoeg wist Chopin veel muziek te componeren in deze periode, zoals Ballade nr.2 en zijn beroemde Polonaise op.40, nr.1. Maar de weersomstandigheden en de tochtige huizen had zijn gezondheid verslechterd, waardoor ze naar het vasteland terug moesten keren.

De nalatenschap van Chopin

Chopin en Sand zouden tien jaar een relatie hebben, tot die twee jaar voor dood van de componist bekoelde. Waarschijnlijk hadden conflicten rond Sands dochter hier een rol in gespeeld. Ook leek het erop dat Sand in haar boek Lucrezia Floriani niet al te beste toespelingen had gemaakt op Chopin. Hij stierf in het bijzijn van familie en vrienden op 39-jarige leeftijd, waarschijnlijk aan een hartkwaal als gevolg van zijn langdurige tuberculose.

Chopin werd begraven op Cimetière du Père-Lachaise in Parijs. Op zijn begrafenis klonk het Requiem van Mozart, een componist die Chopin zijn hele leven had bewonderd. Chopins eigen Prelude nr.4 en Prelude nr.6 werden ook gespeeld. Zijn muziek zou een grote invloed hebben op pianostukken van andere componisten, zoals Liszt, Rachmaninov en Debussy. Nog één ding zou Chopin voor altijd nalaten: het was zijn wens dat zijn hart na zijn dood terug naar Polen zou worden gebracht. Chopins zus Ludwika droeg hier zorg voor. Nog altijd bevindt het hart van de componist zich in de Heilig-Kruiskerk in Warschau. Zo rust Chopin toch nog in het land waar zijn hart altijd naar had verlangd.