3 redenen waarom het 'Rondo alla Turca' van Mozart zo heet

1. 'Turkomanie' was een rage in Oostenrijk

In de tijd van Mozart waren Turkse gewoontes en thema's een rage in Oostenrijk en andere Europese landen. Er was sprake van een ware turkomanie. De Oostenrijkers vonden de exotische cultuur van het verre Ottomaanse Rijk fascinerend. De uitdrukking 'wat je van ver haalt, is lekker' was aan de orde van de dag: exclusieve producten uit het Ottomaanse Rijk, zoals koffie en traditionele kleding, werden als een luxe gezien en naar het land gehaald. Zo kwam het ook dat in 1685 het eerste koffiehuis van Wenen werd geopend - waar Mozart als liefhebber van zwarte koffie vast wel eens een kopje heeft besteld.

Lees verder onder de afbeelding

2. Het Ottomaanse leger bracht exotische muziek mee

De Ottomanen en de Oostenrijkers waren steeds in oorlog met elkaar. Zo kwam de militaire muziek van het Ottomaanse leger in Europa terecht. Deze marsmuziek werd gespeeld op onder andere trommels, triangels en cymbalen - instrumenten die voor de Oostenrijkers behoorlijk exotisch waren, en dus in de smaak vielen. Componisten imiteerden deze muziek maar al te graag in hun stukken, waardoor er een 'Turkse stijl' ontstond. Mozart goot zijn Rondo (een muziekvorm waarin de hoofdmelodie steeds als refrein terugkeert) in deze stijl. Daarom is het Rondo alla Turca een mars, waarin de piano soms bijna als het Turkse militaire slagwerk klinkt. Een rondo 'op z'n Turks', dus.

Er kwamen zelfs piano's op de markt met een speciaal Janitsaren-pedaal (vernoemd naar de Turkse militairen die de marsmuziek speelden), waarmee je tijdens het pianospelen cymbaaltjes en trommeltjes kon bedienen. Zo klonk een pianostuk als het Rondo alla Turca bijna hetzelfde als een Janitsarenkorps.

Mozarts Turkse Mars op een piano met een Janitsaren-pedaal.

3. Oriëntalisme was lang populair in muziek

De interesse in de Turkse cultuur kwam niet uit de lucht vallen: de oosterse wereld was door de hele muziek- en kunstgeschiedenis een populair onderwerp. Aan de basis hiervan lag de fascinatie van de westerse wereld voor de Arabische regio, of beter gezegd, het beeld dat het westen hier van had: een verleidelijke, dreigende en exotische wereld vol harems, sultans en strijders. De verbeelding hiervan in muziek en kunst heet oriëntalisme. Maar dit had een schaduwkant: vaak werd het Oosten als barbaars en primitief afgeschilderd, waarbij alles over één kam werd geschoren. Door zich tegen dit gecreëerde beeld af te zetten, kon Europa zichzelf in een superieur daglicht presenteren.

Is de Turkse mars echt Turks?

Nu blijft de vraag: is de Turkse Mars nu echt Turks? Niet echt. Mozart haakte simpelweg in op een rage, imitatiestijl en gangbaar thema die eigenlijk heel Europees waren. De originele Turkse muziek heeft hij waarschijnlijk zelfs nooit gehoord. Verder is het Rondo alla Turca gewoon een klassiek muziekstuk zoals we dat van Mozart kennen - maar wel een van de populairste die hij ooit heeft gecomponeerd.

Meer klassieke muziek in de Turkse stijl

Mozart schreef nog meer muziek in de Turkse stijl. Zijn opera Die Entführung aus dem Serail (1782) speelt zich af in een Ottomaanse harem. De ouverture van de opera is één grote imitatie van Janitsarenmuziek met een marsritme en exotische instrumenten als de piccolo, triangel, bekkens en grote trom.

Het Vijfde vioolconcert (1775) van Mozart wordt ook wel eens 'de Turkse' genoemd. In het laatste deel zit namelijk een Turkse mars. De korte, beklemtoonde noten die de strijkers daar spelen, lijken op slagwerk, net als in het Rondo alla Turca.

Mozart was niet de enige die muziekstukken in de Turkse stijl componeerde: andere componisten die in Wenen werkten deden dat ook. Zo bevatten het laatste deel uit de Negende symfonie van Beethoven en het tweede deel uit de Militaire symfonie van Haydn een Turkse mars met exotisch slagwerk.

Beluister klassieke muziek in de Turkse stijl