Wat is een nocturne?

Waar kun je een nocturne aan herkennen?

• een dromerig, meditatief en melancholiek karakter;
• een lyrische, zangerige melodie;
• een langzaam tempo.

Wat is de geschiedenis van de nocturne?

In de achttiende eeuw zien we voor het eerst muziekstukken met de Italiaanse term notturno. Dit is echter geen voorloper van de nocturne (al gaven sommige componisten in de negentiende eeuw wel de titel 'notturno' aan hun nocturnes). Een notturno is namelijk juist een lichtvoetig muziekstuk voor kamermuziekensemble, dat vooral bedoeld was om rond een uur of 11 's avonds in de open lucht uit te voeren. Hier slaat de betekenis van notturno dus op het tijdstip van de uitvoering.

Het was de Ierse pianist en componist John Field (1782-1837) die de eerste nocturnes schreef zoals we die vandaag de dag kennen. In 1814 werden voor het eerst pianostukken van hem gepubliceerd met de benaming 'nocturne'. Hij werd bij het componeren geïnspireerd door:

• de cantilena, een type lyrische melodie uit de Italiaanse opera;
• het rechterpedaal van de piano, waar nog maar vrij recent (in 1783) patent op was gekomen. Door dat pedaal met je voet naar beneden te drukken, blijven de noten doorklinken zonder dat je de toetsen moet blijven indrukken. Zo heeft de pianist zijn handen vrij om, naast de melodie, schilderachtige akkoorden te spelen - en dat vond Field ideaal voor zo'n dromerig stuk als de nocturne.

Fields nocturnes waren een model voor andere componisten, bijvoorbeeld de Poolse componist Frédéric Chopin (1810-1849). Zijn 21 expressieve nocturnes voor piano hebben het nachtstuk echt beroemd gemaakt. Het duurde niet lang of andere componisten als Franz Liszt en Robert Schumann hadden hun eigen nocturnes gecomponeerd.

Er zijn ook nocturnes voor andere instrumenten dan piano geschreven. Zo is de Nocturne voor orkest uit A midsummer night's dream van Mendelssohn heel beroemd, net als de Notturno uit het Tweede strijkkwartet van Borodin. Gek genoeg heeft dit deel, ondanks de titel, wel degelijk het karakter van een nocturne. Dit is bij meer negentiende-eeuwse 'notturni' het geval, zoals de Notturno voor pianotrio van Schubert.

In de twintigste eeuw gaven componisten als Paul Hindemith en Vaughan Williams de titel 'nocturne' juist aan een muziekstuk dat onrustige dromen verklankte, respectievelijk in Hindemiths pianosuite en Vaughan Williams' A London symphony.

Wat zijn de bekendste nocturnes?

Beluister hier de beroemdste nocturnes van componisten uit de Romantiek.

De Nederlandse pianist Bart van Oort heeft belangrijke negentiende-eeuwse nocturnes van Frédéric Chopin, John Field en andere componisten uitgebracht, die je hier kunt beluisteren. Hij speelt op fortepiano's uit de tijd van Chopin, die een andere klank hebben dan de moderne piano.

Meer nocturnes

Meer muziek voor de nacht? Beluister dan de 'Voor het slapen gaan'-speellijst.

Beluister de speellijst