Johann Sebastian Bach

Veel mensen zullen Johann Sebastian Bach de grootste componist aller tijden noemen. Maar deze status kreeg hij pas echt in de negentiende eeuw, toen zijn muziek werd herontdekt. In zijn eigen tijd stond Bach vooral bekend als virtuoos organist en was hij altijd in dienst bij de adel of de kerk.

Hoe werd Johann Sebastian Bach componist?

Al vroeg in zijn leven kreeg Johann Sebastian Bach met muziek te maken door zijn muzikale ouders. Maria Elisabeth Lämmerhirt kwam uit een muzikale familie en Johann Ambrosius Bach was de stadsmusicus van Eisenach. Van hem heeft Bach waarschijnlijk viool leren spelen. Ook zou Bach een bijzondere stem hebben gehad, die hem op 14-jarige leeftijd een studiebeurs opleverde voor de Michaelisschule in Lüneburg. Tijdens zijn schooltijd op dit gymnasium kreeg Bach ook orgelles van George Böhm (1661-1733). Ook schreef hij al zijn eerste orgelstukken. Het was duidelijk dat Bach de muzikale genen van zijn ouders had geërfd, die hij later weer zou doorgeven aan zijn eigen kinderen.

Zijn ouders zouden dat echter allemaal niet meer meemaken: Bach werd op negenjarige leeftijd al wees. Daarom nam zijn oudere broer Johann Christoph hem in huis totdat hij naar de Michaelisschule vertrok. In die jaren stimuleerde Johann Christoph het muzikale talent van zijn broertje door hem orgel en andere toetsinstrumenten te leren spelen.

Waar heeft Johann Sebastian Bach gewerkt?

Na het gymnasium beklom Bach de carrièreladder als organist en kapelmeester. In 1703, na een kort verblijf in Weimar, kreeg hij een baan als organist in Arnstadt. Maar Bach was ongeduldig: hij vond het niveau van de zangers niet goed genoeg en bovendien wilde hij zich nog verder ontwikkelen. Hij reisde maar liefst 400 kilometer te voet naar Lübeck om zijn grote voorbeeld, de organist en componist Dietrich Buxtehude, aan het werk te zien. Maar dat liep uit de hand: Bach bleef te lang weg en zette daarmee zijn baan in Arnstadt op het spel.

In 1706 kreeg Bach een nieuwe en veel beter betalende post in Mühlhausen. Toch ging hij twee jaar later terug naar Weimar als organist en concertmeester aan het hof van de hertog. Daar bestudeerde hij de muziek van Italiaanse componisten als Antonio Vivaldi. Dit deed hij door hun muziek te bewerken voor klavecimbel en orgel. Ook componeerde Bach zelf veel voor deze instrumenten. In Weimar begon hij aan een reeks preludes en fuga’s die hij later zou bundelen tot Das Wohltemperierte Klavier.

Bach had met wisselende opdrachtgevers van de kerk en adel te maken, wat nogal eens conflicten opleverde. Toen hij bijvoorbeeld ontslag wilde nemen bij de hertog van Saksen-Weimar, omdat hij een positie in Köthen in gedachten had, moest Bach vier weken in de gevangenis doorbrengen. Daarna kon Bach wel in Köthen aan de slag als kapelmeester van prins Leopold van Anhalt-Köthen, die zelf ook musicus was. De kerkdiensten hadden hier niet veel muzikale inbreng nodig. Daarom kon Bach zich meer bezighouden met niet-religieuze muziek. Hij schreef een aantal wereldlijke cantates, de vier Suites voor orkest, de zes Cellosuites, de Sonates en Partita’s voor soloviool en de zes Brandenburgse concerten.

De laatste 27 jaar van zijn leven werkte Bach als cantor van de Thomaskirche in Leipzig en muzikaal leider van de belangrijkste kerken in de stad. Hier componeerde hij het grootste deel van zijn oeuvre. Ook moest hij kinderen onderwijzen in muziek en Kerklatijn en muziek voor de kerkdiensten componeren. Iedere zondag moest er een nieuwe cantate zijn, gebaseerd op de bijbehorende Bijbeltekst voor die week. Ook componeerde hij speciale stukken voor de hoogtijdagen van de kerk, waarvan de Matthäus-Passion en Johannes-Passion het beroemdst zijn. Bach leidde meestal zelf de uitvoeringen van zijn cantates, waarvan hij er meer dan tweehonderd zou componeren. Waarschijnlijk waren het er nog meer: het is zeker dat er een aantal verloren is gegaan.

Maar het is niet alleen geestelijke muziek die Bach in deze periode componeerde: in 1729 werd hij dirigent van het Collegium Musicum, een muziekgezelschap opgericht door zijn vriend Georg Philipp Telemann. Hiervoor schreef Bach onder andere een hele reeks viool- en klavecimbelconcerten.

In 1747 bezocht Bach Frederik de Grote van Pruisen, een groot muziekliefhebber en fluitist. Hij gaf Bach een ingewikkeld en lang muzikaal thema op. Dit moest Bach, die beroemd was om zijn improvisatietalent, ter plekke verwerken in een driestemmige fuga. Daarop daagde de koning hem uit er een zesstemmige fuga van te maken. Bach nam het thema mee naar huis en componeerde er zijn Musikalisches Opfer mee. Hij begon nog een ander meesterwerk, Die Kunst der Fuge, dat ook vol complexe fuga’s en canons zat, maar kon het niet meer voltooien. Het zou een jaar na Bachs dood worden uitgegeven.

Hoe overleed Johann Sebastian Bach?

Religie speelde een belangrijke rol in het leven en werk van Bach. Zijn leven lang was hij een diepreligieus man. Op de Latijnse school in Eisenach werd hij onderwezen in de Lutherse leer. Daar kreeg Bach ook mee dat muziek een goddelijke gave was, een overtuiging die hij altijd bij zich zou blijven dragen.

Bach trouwde met zijn achternichtje Maria Barbara. Zij kregen zeven kinderen. Vier van hen, onder wie de latere componisten Carl Philipp Emanuel en Wilhelm Friedemann, bleven in leven. In de zomer van 1720 kwam Maria Barbara plotseling te overlijden terwijl Bach in het buitenland was met prins Leopold. Bach was vervuld van rouw.

Anderhalf jaar later hertrouwde hij met Anna Magdalena Wilcke, een talentvolle zangeres. Ze kregen dertien kinderen, van wie er maar zes in leven bleven (Bach kreeg in totaal twintig kinderen). Voor Anna Magdalena componeerde Bach de twee bekende Notenbüchlein. Zij hielp hem als kopiist van zijn muziek.

In 1749 ging Bachs gezondheid hard achteruit: hij werd volledig blind door een mislukte oogoperatie. De oogspecialist bleek een kwakzalver te zijn, door wie componist Georg Friedrich Händel ook een groot deel van zijn zicht verloor. Bach stierf niet lang na de operatie op 65-jarige leeftijd. Hij werd begraven in een ongemarkeerd graf. Het zou tot 1894 duren voor zijn overblijfselen werden gevonden en werden overgebracht naar de Johanniskirche, die in de Tweede Wereldoorlog zou worden verwoest. Sindsdien ligt hij begraven in de Thomaskirche in Leipzig, waar hij zo lang had gewerkt.