Wat is de Romantiek?

Wat zijn de kenmerken van de Romantiek?

De Romantiek is in feite één grote reactie op de Verlichting (de voorafgaande stroming). Het rationeel denken van die tijd maakte in de Romantiek plaats voor tegenovergestelde idealen: emotie, gevoel en verbeelding. Ook de natuur en nationalisme gingen een grote rol spelen, onder andere door de industriële revolutie en de Franse Revolutie.

Emotie

Muziek werd in de Romantiek beschouwd als een subjectieve kunstvorm, waarin de componist bepaalde emoties of persoonlijke gevoelens kon uitdrukken. Daardoor ontstond het beeld van de componist als artistiek genie dat in staat was zijn of haar diepste gevoelens hoorbaar te maken.

Die emoties zijn het beste te beschrijven met het Duitse woord sehnsucht, een onvervulbaar en daardoor soms pijnlijk verlangen naar een ideaal. Denk aan (onbeantwoorde) liefde, heimwee, nostalgie en melancholie, verklankt met verlangende melodieën of een smachtende opeenvolging van samenklanken.

Natuur

De politieke onrust en revoluties zorgden voor de behoefte aan een toevluchtsoord. De ideale plek om te ontsnappen aan de orde van de Verlichting en de verstedelijking van de industriële revolutie was de natuur. Daar zochten componisten rust en afzondering, bijvoorbeeld tijdens een wandeling. In de ongerepte natuur was alle ruimte om emoties te verkennen en inspirerende ervaringen te hebben.

Zo hoor je duidelijk de woeste golven van de zee - en de emoties die dat tafereel oproept - in de ouverture De Hebriden van Felix Mendelssohn, die hij componeerde nadat hij op de Schotse eilandengroep de Hebriden was geweest.

Nationalisme

In de negentiende eeuw kwam ook het nationalisme op. Door de Franse Revolutie, Napoleontische oorlogen en bezettingen werden er nieuwe natiestaten gevormd, die een duidelijke identiteit nodig hadden om zich te kunnen onderscheiden van andere landen. Wat een natie uniek maakte, was het nationale verleden, waar volksliedjes, volksverhalen, de geschiedenis en de taal bij hoorden. Componisten doken in die schatkist en verwerkten hun vondsten - heksen, liedjes, legendes - in muziek.

Welke beroemde componisten behoren tot de Romantiek?

Je zou kunnen zeggen dat de Romantiek is begonnen bij Ludwig van Beethoven. Hoewel zijn werken vooral gecomponeerd zijn in de klassieke stijl (zoals de muziek van Mozart en Haydn), werden ze steeds experimenteler. De bekende Duitse schrijver en muziekcriticus E.T.A. Hoffmann was de eerste die de muziek van Beethoven - diens Vijfde symfonie - Romantisch noemde en zo de term gangbaar maakte.

Lied

Componisten begonnen steeds meer muziek te schrijven die thuis gemaakt kon worden. Door de welvaart die de industriële revolutie met zich meebracht, hadden mensen namelijk meer tijd en geld om muziek te (leren) maken. Zo werden er veel pianostukken gecomponeerd, zoals de nocturne. Ook het Lied, een Duits genre voor zangstem en piano waarbij een gedicht op muziek werd gezet, maakte een opmars. Winterreise van Franz Schubert en Dichterliebe van Robert Schumann zijn meesterlijke voorbeelden van sehnsucht in het Lied.

Specialisten en virtuozen

Omdat componisten niet meer in dienst waren van de kerk of het hof, konden ze puur voor publieke uitvoering componeren. Er ontstond als het ware een 'vrije markt', waardoor sommige componisten zich gingen specialiseren in een bepaald genre. Giacomo Puccini en Richard Wagner werden bijvoorbeeld echte operacomponisten, en Frédéric Chopin en Sergej Rachmaninov specialisten voor de piano.

Ook waren er componisten die voor het virtuoze gingen. Zo schreef Franz Liszt veel bravourestukken voor piano, die hij ook zelf uitvoerde - daarmee werd hij ontzettend beroemd en populair.

Symfonieorkesten

Het symfonieorkest werd groter in de Romantiek: instrumenten als de harp en de tuba kwamen erbij, waardoor er meer mogelijk was voor componisten. Anton Bruckner maakte flink gebruik van dat grote orkest en staat bekend om zijn enorme symfonieën. Hector Berlioz kennen we vandaag de dag vooral van zijn eigenzinnige Symphonie fantastique.

Maar er waren ook componisten die zowel in symfonische muziek als kamermuziek en allerlei andere genres excelleerden, zoals Johannes Brahms, Antonín Dvořák en Pjotr Iljitsj Tsjaikovski.

Met het aanbreken van de Eerste Wereldoorlog was de Romantische periode definitief voorbij.