Claude Debussy

Bizar, onbegrijpelijk, onspeelbaar, een raadsel – geen positieve woorden om muziek mee te beschrijven. Gek genoeg gebruikten leraren van Debussy ze om de muziek van hun student te typeren. Toch bleef de jonge Claude, een vrije geest, zijn eigen ideeën volgen en trok hij zich niets aan van de gebaande paden. “Er is geen theorie”, zo zei hij. “Je hoeft alleen maar te luisteren. Genoegen is wet!”

Hoe werd Debussy componist?

Misschien was Claude Debussy wel nooit zo’n vrijzinnige componist geworden als hij in zijn jeugd niet met beperkingen te maken had gehad. Zijn eerste muzikale stappen zette hij namelijk als gevolg van oorlog en gevangenschap. Zo vluchtte Debussy op achtjarige leeftijd met zijn familie mee voor de belegering van Parijs naar Cannes, waar zijn tante zijn allereerste pianolessen voor hem regelde. En toen zijn vader een jaar in de Parijse gevangenis zat voor deelname aan een coup, bleek de moeder van een medegevangene een voortreffelijk pianist te zijn en kreeg hij pianolessen aangeboden voor zijn zoon.

Want dat Debussy talent had, was duidelijk. Drie jaar na zijn eerste pianolessen ging hij al naar het conservatorium van Parijs om piano en compositie te studeren. Maar de muzikale conventies die hij daar gepresenteerd kreeg, vond hij maar niks. Liever volgde hij, tot ongenoegen van enkele leraren, zijn “eigen plezier”. De akkoorden die hij op de piano speelde, werden maar vreemd gevonden. Een erg toegewijde student was Debussy ook niet; hij kwam vaak te laat, spijbelde en was onzorgvuldig.

Toch zag het conservatorium een rasechte kunstenaar in de jonge Debussy en wist hij met succes door de opleiding heen te komen. Hij kreeg verschillende baantjes als pianist; zo werd hij muziekleraar voor de dochters van Nadezjda von Meck, de mecenas van Tsjaikovski. In 1884 won Debussy de befaamde Prix de Rome met zijn cantate L’enfant prodigique, waarna hij aan de Franse Academie in Rome mocht verblijven. Ook dit beviel hem maar matig; hij wilde vooral zijn eigen weg volgen. “Ik weet zeker dat het Instituut het niet zou goedkeuren”, schreef hij, “want natuurlijk beschouwt die het pad dat het voorschrijft als het enige juiste. Maar ik kan er niets aan doen! Ik ben te gecharmeerd van mijn vrijheid, te dol op mijn eigen ideeën!” Dit is duidelijk te horen in het stuk waar Debussy in 1894 mee doorbrak, Prélude à l’après-midi-d'un faune. In de beroemde, sluimerende opening laat hij slechts één dwarsfluit horen – baanbrekend.

Wat heeft de stijl van Debussy beïnvloed?

En zo ging Debussy verder op zijn verkenningstocht buiten de gebaande paden. Tijdens zijn werkzaamheden voor Von Meck ontdekte hij Russische componisten zoals Modest Moessorgski, die hem aanspraken omdat ze ongeschoold waren en daarom vrij in hun stijl. Het was de excentrieke componist Erik Satie in wie Debussy zijn gelijke vond; beiden vormden hun eigen stem tegen academische conventies in.

Hoewel het in de tijd van Debussy een trend was om exotische klanken in muziek te verwerken, paste het ook bij hemzelf om over de landsgrenzen te kijken voor inspiratie. Zo schreef hij een aantal muziekstukken met Spaanse invloeden, bijvoorbeeld Iberia uit Images en La soirée dans Granade uit Estampes. Maar met name klanken uit het verre oosten liet Debussy doorklinken in zijn stijl. De belangrijkste aanleiding hiervoor was zijn bezoek aan de Wereldtentoonstelling in Parijs in 1889. Daar raakte hij gefascineerd door Balinese gamelanmuziek, wat je bijvoorbeeld terughoort in Pagodes uit Estampes. De beroemde Japanse prent De grote golf van Kanagawa van Hokusai hing in Debussy's werkkamer en prijkte op de voorkant van de eerste uitgave van La mer (De zee).

Is de stijl van Debussy impressionistisch?

Met zijn muzikale vernieuwingen zette Debussy een stap weg van de Romantiek. In plaats van een harmonische lijn te vormen, maakte hij de harmonie statisch en hij liet de akkoorden meer op zichzelf staan. De klankkleur werd het belangrijkst. Zo componeerde Debussy vaak voor grote orkesten met veel verschillende instrumenten, niet om een groot volume te creëren, maar om een zo rijk en subtiel mogelijke klankkleur te creëren. Ook wilde hij niet zozeer een bepaalde emotie of een achterliggend verhaal uitdrukken in zijn muziek, maar er eerder een sfeer mee oproepen of een bepaald tafereel uit de natuur mee uitbeelden. Je hoort deze stijlaspecten duidelijk in Nuages (Wolken) uit Debussy's Nocturnes voor vrouwenkoor en orkest.

Dit leverde een schilderachtige muziekstijl op, alsof Debussy met klankkleuren en instrumentencombinaties een muzikaal schilderij schetste. Zijn muziek is dan ook vaak vergeleken met het impressionisme, een stroming in de schilderkunst waarbij een indruk van een moment met veel kleur en texturen werd weergegeven. Debussy vond deze vergelijking echter maar niks. Eerder voelde hij zich verbonden met het symbolisme, een stroming die tijdens zijn leven haar hoogtijdagen doormaakte. Daarbij stonden allerlei dingen symbool voor iets niet-waarneembaars, wat heel subtiele en evocatieve kunst opleverde. Zo speelt alles in Debussy's opera Pelléas et Mélisande, waarvan de première in 1902 een groot succes was, zich af in een droomachtige atmosfeer.

Met wie was Debussy getrouwd?

Zoals Debussy hield van componeren in vrijheid, zo fladderde hij in de liefde van de één naar de ander. Een van zijn eerste affaires was met Marie Vasnier, een zangeres uit de klas waarvoor hij de pianobegeleiding verzorgde. Debussy droeg meerdere liederen aan haar op, maar na zeven jaar beëindigde Vasnier de relatie. Al gauw kwam kleermakersdochter Gebrielle Dupont voor haar in de plaats en woonden ze in de jaren 90 van de negentiende eeuw samen in Montmartre, toen het nieuwe centrum voor de kunsten in Parijs.

Toch verliet Debussy haar uiteindelijk voor haar vriendin, Marie-Rosalie (Lilly) Texier, met wie hij trouwde. Het was een stroef huwelijk en Debussy zette er na vijf jaar een punt achter – hij had inmiddels een affaire met de zangeres Emma Bardac. Daarop schoot Lilly zichzelf in de borst. Ze overleefde het, maar de kogel bleef voor altijd in een bot achter. Het was een groot schandaal, waarop de familie van Bardac alle banden doorsneed en Debussy verschillende vriendschappen verloor. Toch trouwden Debussy en Bardac in 1908 en kregen ze een dochter, Claude-Emma (Chouchou), voor wie Debussy Children's corner componeerde. Een jaar na de trouwdag werd er echter darmkanker bij Debussy geconstateerd, waar hij negen jaar later in 1918 aan overleed. Hij was 55 jaar. Gelegenheid voor een grootse begrafenis was er niet; de Eerste Wereldoorlog was in volle gang en Parijs werd gebombardeerd. Zijn vrouw en dochter zijn later bij Debussy begraven.