György Ligeti

György Ligeti werd op 28 mei 1923 geboren in noord-Transsylvanië in Roemenië, een regio die door het verleggen van landsgrenzen later Hongaars zou worden. Tijdens de tweede wereldoorlog kwam Ligeti terecht in een werkkamp, terwijl zijn broer omkwam in Mauthausen-Gusen. De ouders van het gezin werden gedeporteerd naar Auschwitz en alleen moeder Ilona overleefde de verschrikkingen.

Na de oorlog studeerde Ligeti af aan de Franz Liszt Conservatorium in Boedapest en hij begon les te geven in Hongarije. Nadat de Hongaarse Opstand door het communistische regime werd neergeslagen besloot Ligeti het land te ontvluchten. Hij kwam terecht in Wenen en vervolgens in Keulen. Steden als Darmstadt, Stockholm en zelfs Stanford volgden, terwijl zijn vrouw Vera in Wenen bleef wonen met hun zoon. In 2006 overleed Ligeti in Wenen, nadat zijn gezondheid de jaren daarvoor al achteruit was gegaan. Hij ligt begraven in een eregraf op het Wiener Zentralfriedhof.

Inspiratiespons

In zijn muziek bleef Ligeti zichzelf steeds vernieuwen. Hij componeerde elektronische muziek, muziek voor instrumenten en zangers en zelfs voor 100 metronooms. Inspiratie haalde hij uit alle hoeken en gaten, hij was een echte inspiratiespons. Hij legde zijn oor te luisteren bij de grote namen uit de elektronische muziek, zoals Karlheinz Stockhausen, en bij pioniers uit het minimalisme, zoals Terry Riley en Steve Reich. Ook volksmuziek van over de hele wereld, The Beatles en jazz waren inspiratiebronnen. Het zorgde ervoor dat Ligeti zelf nooit in een bepaalde school te vangen viel.

In werken als Atmosphères, Requiem en Lux Aeterna creëert hij muziek waarin specifieke intervallen, ritmes en harmonieën maar moeilijk te onderscheiden zijn. In zijn pianowerk Musica ricercata vallen de intervallen juist op doordat Ligeti zichzelf in het eerste deel van de elf stukken maar twee noten toestaat (A en D) en vervolgens in ieder volgend deel één extra noot gebruikt. Ook zijn Études voor piano behoren tot de belangrijkste composities die hij schreef. Hij componeerde achttien stuks, gebundeld in drie boeken.

Pianist Ralph van Raat vertelt in een interview met de redactie van Diskotabel over de étude Automne à Varsovie die hij instudeerde aan de hand van een facsimile uitgave van het originele handschrift van Ligeti. “Het is een gecompliceerd werk waarin één muzikale laag gezelschap krijgt van een tweede, en een derde, net zolang tot er zeven lagen door elkaar klinken. Het handschrift van Ligeti is op dat punt al een enorme brij, want hij schreef de noten steeds dichter op elkaar, met ook allerlei pijlen om aan te wijzen welke noten bij elkaar horen. Je ziet zijn excitement daar op papier.”

Opera Le Grand Macabre

Ligeti schreef één opera, Le Grand Macabre, een werk dat begint met een prelude voor autotoeters, waarna er zich een verhaal ontvouwt waarin Nekrotzar over Breughelland rondwaart en de inwoners waarschuwt voor het naderende einde der tijden in de vorm van een komeet die met middernacht op de aarde zal botsen. Het libretto staat vol vulgariteiten en donkere humor en de muziek is haast onnavolgbaar, vol virtuoze, knettergekke aria’s. Wie de opera van begin tot eind meemaakt, verlaat niet zelden verward de zaal.

Het fragment Mysteries of the Macabre staat als los werk regelmatig op de lessenaars bij ensembles die wel houden van een bijzondere uitvoering. Iconisch is de uitvoering van sopraan Barbara Hannigan, dirigent Simon Rattle en het London Symphony Orchestra.

Ligeti in films

Hoewel hij geen filmmuziek schreef, is de muziek van Ligeti wel ruimschoots gebruikt in films. Regisseur Stanley Kubrick was er weg van en gebruikte muziek in films als 2001: A Space Odyssey, The Shining en Eyes Wide Shut. Maar de muziek van Ligeti is ook te horen in films van recenter datum zoals Shutter Island (2010), Godzilla (2014) en The Killing of Sacred Deer (2017).