Topstukken: het Requiem van Mozart

Wat is een requiem?

Een requiem is een muziekstuk gecomponeerd voor of geïnspireerd op de katholieke mis voor de doden. Die wordt bij begrafenissen of op Allerzielen (2 november) gehouden. Vaak is een requiem geschreven voor koor, solozangers en orkest of orgel. De tekst staat in het Latijn, zoals het woord 'requiem' al aangeeft. Dat komt uit de openingstekst: "Requiem aeternam dona eis, Domine" (Geef hen eeuwige rust, Heer). Ook de vaste delen hebben een Latijnse benaming, zoals het Kyrie (Heer, ontferm u), Dies Irae (Dag van toorn), Agnus Dei (Lam Gods) en Lux aeterna (Eeuwigdurend licht).

Veel componisten hebben een requiem geschreven. De Requiems van Fauré, Duruflé en Verdi zijn bijvoorbeeld bekend, maar het Requiem van Mozart is het beroemdst.

Wie was de opdrachtgever voor het Requiem?

In de zomer van 1791 stond een vreemde man voor Mozarts deur. Hij was de bode van een anonieme opdrachtgever, die Mozart vroeg om een requiem te componeren. De helft van de in totaal 50 dukaten (nu ruim 2000 euro) kreeg hij alvast. Mozart greep de opdracht met beide handen aan; hij had omgerekend 45.000 euro aan schuld. Op 22 november 1791 werd Mozart ziek en kreeg hij koorts. Toch kwam zijn dood, een paar maanden na het verzoek van de mysterieuze opdrachtgever, als een verrassing.

Mozart heeft nooit geweten wie de opdrachtgever voor het Requiem was. Maar inmiddels is dit wel bekend: het was de Oostenrijkse graaf Franz Walsegg von Stuppach (1763-1827). Hij had net zijn jonge vrouw Maria Anna Theresa verloren. Mozarts Requiem zou aan haar worden opgedragen. Maar waarom wilde hij anoniem blijven? De graaf wilde het waarschijnlijk doen lijken alsof híj het stuk had gecomponeerd - en niemand mocht natuurlijk weten dat hij dat van plan was.

Wie heeft het Requiem afgemaakt?

Maar zijn plan liep anders. Met zijn dood liet Mozart het Requiem onvoltooid achter. Zijn vrouw Constanze droeg er echter zorg voor dat het Requiem zo snel mogelijk zou worden voltooid. Nadat ze verschillende componisten had benaderd, was het Franz Xaver Süßmayr, een leerling van Mozart, die het Requiem voltooide. Hij hielp zijn leraar al op zijn sterfbed met het stuk.

Origineel van Mozart zijn het begin van het Requiem, gedeeltes van het Kyrie en het beroemde Dies Irae, en de eerste acht maten van het Lacrimosa. Van de overige delen had hij wat aanzetten en aanwijzingen voor de verdere uitwerking opgeschreven, die Süßmayr heeft opgevolgd. Maar Süßmayr heeft ook eigen toevoegingen gemaakt, waar wel eens vraagtekens bij zijn gezet. In de vorige eeuw zijn daarom talloze aangepaste versies van het Requiem geconstrueerd op basis van musicologisch onderzoek en nieuwe ontdekkingen. Zo werd in de jaren 60 een nog onbekende schets van Mozart gevonden met een einde voor het Dies Irae.

Van de laatste delen (Sanctus, Benedictus, Agnus Dei en Communio) had Mozart nog niets genoteerd. Toch wordt gedacht dat Süßmayr voor die delen wel degelijk authentiek materiaal van Mozart heeft gebruikt, vanwege de hoge kwaliteit van de muziek. In totaal duurt het Requiem iets minder dan een uur.

Toeval of opzet?

Is het toevallig dat Mozarts laatste stuk een dodenmis was, of was er opzet in het spel? Daarover is in de loop der jaren veel gespeculeerd. In de film Amadeus bijvoorbeeld wordt gesuggereerd dat de jaloerse componist Antonio Salieri Mozart wilde vermoorden. Ook is beweerd dat Mozart is vergiftigd. Maar niets van dat al is waar. Het was toeval dat Mozarts laatste stuk een requiem was. Hij werkte in de laatste maanden van zijn leven ook aan andere stukken, zoals zijn beroemde Klarinetconcert.

De oorzaak van Mozarts dood heeft al talloze speculaties opgeleverd. Het zal wellicht altijd een raadsel blijven. Maar het allergrootste mysterie is toch wel het mysterie van Mozart zelf: het blijft ongelofelijk hoe iemand zo veel mooie en ontzagwekkende muziek heeft kunnen componeren in zo'n kort leven.

Home Topstukken