Mozart als zieke: einde van zijn leven

Mozarts laatste dagen (1791)

Die Zauberflöte, het Klarinetconcert, het Requiem... Deze stukken behoren absoluut tot de grootste meesterwerken van Mozart - en die componeerde hij allemaal in de laatste maanden van zijn leven. Ook werd in die maanden zijn zesde kind, Franz Xaver, geboren. Samen met zijn broer Karl Thomas was hij de enige van de kinderen van Mozart en Constanze die een volwassen leeftijd bereikten. De Mozarts verloren hun andere kinderen al direct of enkele maanden na de geboorte. Franz Xaver had het muzikale talent van zijn vader geërfd en werd ook componist.

Het Requiem van Mozart

Over de laatste dagen van Mozarts leven bestaat veel onduidelijkheid. Wat vaststaat, is dat hij zich eind november 1791 op een dag zo ziek voelde, dat hij in bed bleef liggen. Hij zou er niet meer uit komen: op 5 december dat jaar overleed hij midden in de nacht.

Hij bleef componeren tot het laatste moment. In de zomer van dat jaar had een mysterieuze boodschapper hem namelijk de opdracht gegeven om een requiem te schrijven. Mozart kreeg er flink voor betaald, een aanbod dat hij met zijn torenhoge schulden niet kon afslaan. In de laatste maanden van zijn leven moest hij het Requiem echter ook opzij leggen om te kunnen werken aan zijn opera's Die Zauberflöte en La clemenza di Tito. Daarom had hij het Requiem nog niet af toen hij ziek werd.

Uitgespreid over Mozarts sterfbed lagen papiervellen met lege notenbalken, die hij en Süßmayr vulden met de melodieën van het Requiem. Mozarts leerling noteerde alles wat zijn leraar dicteerde en voorzong. Volgens Mozarts schoonzus Sophie gaf de componist ook instructies aan Süßmayr over hoe hij het Requiem na zijn dood moest voltooien. Want Mozart stierf voor hij het Requiem af had. "Zijn laatste levensteken was een poging met de mond de pauken uit het Requiem uit te drukken. Ik hoor het nog steeds…" schreef Sophie.

De oorzaak van Mozarts dood

De precieze oorzaak van Mozarts dood is tot op de dag van vandaag nog niet met zekerheid vastgesteld. Hij had koorts en last van gezwollen ledematen door het vasthouden van vocht, maar veel meer is niet bekend. Ook is het onduidelijk of hij al langere tijd in slechte gezondheid verkeerde, of dat hij vrij plotseling kwam te overlijden.

Dat heeft in de loop der jaren voor veel speculatie gezorgd, waardoor Mozarts dood is omgeven door mysteries. Was het een natuurlijke dood, of was het moord? Werd hij vergiftigd, of stierf hij aan iets anders? In de loop der jaren zijn er zijn talloze doodsoorzaken en complottheorieën genoemd en bedacht. NPO Klassiek-presentator Ab Nieuwdorp en Rebecca van der Weijde gaan in deze podcast op zoek naar het antwoord op alle vragen rond Mozarts dood.

Mozarts graf

Op 7 december werd Mozart buiten Wenen begraven op de St. Marx begraafplaats. Ook hier hebben lang mythes over bestaan, namelijk dat de grote componist een onwaardig afscheid kreeg in een anoniem massagraf. Vandaag de dag zou Mozart een grootse begrafenis hebben gekregen, maar in zijn tijd was het gebruikelijk voor mensen uit zijn klasse om op deze manier begraven te worden. Keizer Josef II had weelderige begrafenisceremonies verboden, net als grafstenen en bloemen op het graf. Zo kwam het dat Mozart met vier anderen in één anoniem graf werd begraven.

Tot op de dag van vandaag weten we niet precies waar Mozart is begraven. Maar op de betreffende begraafplaats staat inmiddels wel een monument om de dood van de componist te gedenken. Hoewel Mozart nog vele jaren voor zich had moeten hebben, had hij de dood omarmd als een vriend.

"Omdat de dood, als we het goed en wel beschouwen, het ware doel van ons bestaan is," schreef hij, "heb ik de laatste paar jaar zo'n hechte relatie gevormd met deze beste en meest trouwe vriend van de mensheid, dat het beeld van de dood niet langer beangstigend, maar juist heel rustgevend en troostend is. Ik dank God voor het genadig verlenen van de kennis dat de dood de sleutel is tot ons ware geluk."