Hoe de muziek van Franz Schreker verdween...

De muziek uit de opera's van Franz Schreker (1878-1934) overspoelt haar luisteraar met kleuren en sfeer: verre werelden, sprookjesachtige taferelen, wonderbaarlijke en vervreemdende situaties springen tevoorschijn louter en alleen door de noten die de componist heeft geschreven. De zoon van een joodse fotograaf uit de Bohemen en een katholieke Oostenrijkse moeder is toondichter in de ware zin des woords. Zijn muziek verenigt de schoonheid van Puccini met het imposante van de Duitse traditie, het warm-verfijnde van de Franse school en rijke melodieën die herinneren aan de beste operettes. Zijn opera's Die Gezeichneten, Der Schatzgräber, Der ferne Klang en Irrelohe, om er maar een paar te noemen, bezetten een unieke plaats in de operawereld: door de muziek, maar ook door de soms gewaagde teksten met sterk erotische ondertonen en karakters die in een verdorven wereld het geluk proberen te vinden.

Aan het begin van de twintigste eeuw waren de opera's van Schreker enorm populair. Zijn invloed was groot. Na 1924 begon de populariteit van Schreker te tanen. Hij veranderde zijn muzikale stijl, maar intussen waren er andere machten aan het werk: het sterk anti-semitische sentiment en protesten van de kant van extreemrechts zorgden er aan het begin van de jaren dertig voor dat uitvoeringen van zijn opera's Der Schmied von Gent en Christophorus (oder die Vision einer Oper) verhinderd werden. De Nationaal-Socialisten dwongen hem ontslag te nemen van invloedrijke posities aan de Musikhochschule in Berlijn en de Akademie der Künste. De man die ooit bekend stond als de toekomst van de Duitse opera en als een van de belangrijkste docenten op muziekgebied werd de marge in gewerkt. Als gevolg hiervan kreeg hij een beroerte. Hij stierf in 1934 op 55-jarige leeftijd.

Het opmerkelijke is dat muziek die entartet verklaard wordt, na de oorlog niet meer zo gemakkelijk terugkeert in het repertoire. Componisten die de vergetelheid in waren gedrukt, bleven daar lange tijd, omdat de nieuwe generatie ze plotseling ouderwets vond, omdat er een uit-het-oog-uit-het-hart-situatie ontstaan was, of simpelweg omdat men zich wat al te gemakkelijk neerlegde bij het uitgedunde speelveld van componisten. Schreker werd na de oorlogsjaren sporadisch uitgevoerd. Zijn echte terugkeer vond plaats aan het eind van de twintigste en het begin van de eenentwintigste eeuw, onder meer in de Zaterdagmatinee en bij De Nationale Opera. Pas in 2022 werd er voor het eerst een opera van zijn hand in de Verenigde Staten in een geregisseerde productie op de planken gebracht. Schreker beleeft een nieuwe waardering, die hopelijk wordt doorgezet.