Wie is pianist Maria João Pires? 7 feiten op een rij

1. Maria João Pires speelde als kind al voor publiek

Al vroeg begon Maria João Pires met pianospelen. Ze was zó jong en getalenteerd, dat ze op haar vijfde al haar eerste recital kon geven. Slechts twee jaar later speelde ze voor het eerst pianoconcerten van Mozart voor publiek, nog maar zeven jaar oud. En alsof dat nog niet genoeg was, kreeg ze als negenjarige de hoogste prijs van Portugal voor jonge musici. De weg was geplaveid voor het conservatorium van Lissabon, waar ze als tiener tussen 1953 en 1960 studeerde. Daar hield Pires zich niet alleen bezig met piano spelen, maar ook met componeren, muziektheorie en muziekgeschiedenis. Ze vervolgde haar studie in Duitsland, in München en Hannover.

De enorme schijnwerpers die van kinds af aan al op Pires gericht waren, zorgden er echter niet voor dat ze van die aandacht ging houden. Integendeel. "Niemand vertelde me over ego", vertelde ze over haar kindertijd in Pianist Magazine. "Ik speelde gewoon, of beter: ik luisterde. Dat is een groot verschil. Elke noot was een verrassing voor me en dat is nog steeds zo."

2. Ze heeft ooit het verkeerde stuk ingestudeerd

Het lijkt misschien gek voor iemand die zo goed is voorbereid op een glansrijke carrière als pianist, maar Maria João Pires heeft eigenlijk nooit van optreden gehouden. Tijdens concerten ervaart ze vaak een afstand tussen het podium en het publiek, terwijl ze de muziek juist graag samen met iedereen in de zaal wil beleven. "Als ik op het podium ben, dan voel ik de behoefte om iets met mensen te delen, om mensen te ontmoeten via de muziek", zegt ze in The Times of India. "Ik voel me geen uitvoerende. Ik voel me meer samen met het publiek. We zijn naar muziek aan het luisteren. Dat is soort van ons moment samen."

Ondanks Pires' aversie tegen optreden, doet ze dat altijd fenomenaal. Eén concert is in het bijzonder beroemd geworden. Tijdens een optreden met het Concertgebouworkest en dirigent Riccardo Chailly kwam Pires er op het podium achter dat ze het verkeerde pianoconcert van Mozart had ingestudeerd. Maar wat een nachtmerrie dreigde te worden, werd een topprestatie. Terwijl het orkest de inleiding van het pianoconcert speelde, moedigde Chailly de geschrokken Pires aan om toch in te zetten. "Je speelde dit stuk het afgelopen seizoen. Het lukt vast wel. Je kent het zo goed!" Daarop schraapte Pires haar moed bij elkaar en speelde het volledige pianoconcert vervolgens uit haar hoofd zonder fouten te maken. Hoe groots!

3. Pires werd beroemd met Mozart, Chopin en Beethoven

Los van dit legendarische optreden was Mozart één van de componisten waar Maria João Pires beroemd mee is geworden. Ze wordt al decennia geprezen om haar poëtische uitvoeringen van muziek van componisten uit de achttiende en negentiende eeuw, zoals Chopin, Beethoven, Schubert en Brahms. Ook haar opnames zijn subliem; haar album met nocturnes van Chopin werd door het tijdschrift Gramophone zelfs uitgeroepen tot het beste.

Cruciaal in het spel van Pires is de spirituele visie die ze heeft op de rol van de componist en de musicus. In plaats van zichzelf uit te drukken in muziek, ziet ze het als haar taak om te luisteren en de muziek simpelweg door te geven. Muziek is nooit iets individueels, maar een kracht die ooit door de componist uit het universum is gehaald, een wereld waar we allemaal onderdeel van zijn, en die weer te delen. Zo is alles en iedereen met elkaar verbonden.

Daarom speelt Pires ook liever samen met anderen op het podium dan solo. Ze speelt zowel pianoconcerten met de beste orkesten over de hele wereld als kamermuziek met andere musici. Vooral met violist Augustin Dumay en cellist Jian Wang heeft ze veel samengewerkt.

4. Maria João Pires heeft een sterke band met het boeddhisme

Hoewel Pires zichzelf geen boeddhist noemt, heeft het boeddhistische gedachtegoed haar leven wel degelijk vormgegeven. Haar opa was boeddhist en haar vader woonde in China en Japan om het boeddhisme daar te bestuderen. Zo kwam zij hier al vroeg mee in aanraking, en dat beïnvloedde ook haar spel. In het boeddhisme is het moment namelijk heel belangrijk: het leven in het nu, en niet in het verleden of de toekomst.

Zo is het elke keer als Pires speelt ook altijd weer anders. Ze heeft geen voorbedacht plan voor een stuk, maar laat het elke keer ontstaan in het moment. "De muziek is zo'n prachtig instrument om het nu te ervaren", heeft ze daarover gezegd. En dat maakt haar spel elke keer weer uniek. Als luisteraar krijg je daardoor altijd het gevoel dat je getuige bent van iets heel bijzonders.

Daarnaast is muziek voor Pires onlosmakelijk verbonden met een diepere verkenning van haarzelf en het leven. "Muziek leren spelen is leren over het leven. Je leert niet een instrument bespelen zonder dat je muziek via je zelf leert ontdekken."

5. Ze heeft Arthur en Lucas Jussen lesgegeven

Maria João Pires is een tijdje de docent geweest van de Nederlandse pianisten Arthur en Lucas Jussen toen zij nog kinderen waren. Deze uitzonderlijke kans kregen ze dankzij hun eerste pianolerares, Leny Pettman. Zij zag hoeveel talent de broers hadden, en dat ze een volgende docent nodig hadden om verder te kunnen groeien. Daarop stuurde ze een video met opnames van de Jussens naar niemand minder dan Maria João Pires.

"Dat was een prachtige ontdekking", zei de beroemde pianist daarover. "De manier waarop Lucas aan de piano zat. Zijn frasering, zijn geluid... Alles was gewoon in balans. En Arthur was ook uniek, niet omdat hij nog klein was, maar omdat hij klaar was om te luisteren en om ideeën in zich op te nemen." Ze besloot de broers als haar leerlingen aan te nemen.

Zo gingen Arthur en Lucas meerdere keren op en neer naar Portugal voor korte of langere periodes. Al na een paar dagen zei Pires dat de jongens ruwe diamanten waren, en dat zij ze alleen maar hoefde te slijpen. Toen Pires in 2006 besloot om naar Brazilië te verhuizen, nam ze de Jussens zelfs mee. Een half jaar lang studeerden ze daar bij haar.

6. Maria João Pires zet zich in voor maatschappelijke projecten

Dat muziek verbindt, draagt Pires niet alleen uit in haar spel. Ze zet zich ook in voor maatschappelijke projecten om de wereld met muziek te veranderen. Muziek kan hier volgens haar een grote rol in spelen. In 1999 richtte ze het Belgais Center for the Study of the Arts op in Portugal. Hiermee wilde Pires een alternatief bieden voor de traditionele en soms ook competitieve masterclasses. Interactie en de overdracht van ideeën tussen de deelnemende pianisten staan voorop, net als ruimte voor reflectie op zichzelf en hun relatie met muziek. Zowel professionele pianisten als liefhebbers kunnen meedoen.

In 2012 richtte Pires in België het Partitura Project op. Samen met zeven andere pianisten van verschillende generaties deelt ze muziek met mensen die er nauwelijks of geen toegang toe hebben, zoals kansarme kinderen of mensen in gevangenissen en ziekenhuizen. "We willen mensen verenigen die net zoals wij ongelukkig zijn met de toestand van de wereld en niet willen klagen, maar handelen."

7. Ze draagt altijd comfortabele outfits op het concertpodium

Waar de meeste musici in een pak of chique jurk het podium op komen lopen, kiest Maria João Pires voor kleding waar zij zich prettig in voelt. Vaak is dat ruimzittende kleding van katoen of hennep en schoenen zonder hak. Ook draagt ze geen make-up en knipt ze haar haar altijd kort. Het volledig zichzelf zijn op het podium past helemaal bij haar wens om niet mee te gaan met het establishment of de commercialisering van muziek. Het siert juist haar nederige houding als musicus: geen opvallende verschijning creëren om de aandacht op zichzelf te vestigen, maar juist alles in dienst stellen van de muziek.

Bron citaten: The Times of India, Pianist Magazine