Muziek in een Notendop #42: Wat is a capella?

Wat is a capella?

Als je met je koor a capella zingt, dan zing je zonder instrumentale begeleiding. Er klinken alleen zangstemmen. De term komt van 'Alla cappella' dat in het Italiaans 'op de wijze van de kapel' betekent. Het zou kunnen zijn dat daarmee de Sixtijnse Kapel werd bedoeld. Daar hadden ze inderdaad een traditie van onbegeleide zang. De term is later verkort tot a cappella.

Het a capella zingen was tot in de 16e eeuw vooral gebruikelijk in de kerkmuziek. Denk aan het Gregoriaans. In de kerk heerste lange tijd de opvatting dat muziekinstrumenten afleidend zijn. Het gaat juist om de teksten die gezongen worden. Wanneer er al muziekinstrumenten meespeelden, ondersteunden deze alleen maar de vocale partijen.
Dat vonden de bespelers van die instrumenten op een gegeven moment maar saai. Zij wilden ook laten horen wat zij konden. Ze gingen steeds meer eigen, zelfstandige begeleidingspartijen spelen. Om het verschil aan te kunnen geven ontstond toen de term 'a cappella': het verwees naar de 'ouderwetse kerkmuziek'. Later ging de oorspronkelijke betekenis van de term verloren en sindsdien betekent 'a capella' 'zingen zonder instrumentale begeleiding'. In het Nederlands verloor Cappella overigens een p, volgens Van Dale is het namelijk A Capella, terwijl men in de rest van de wereld Cappella schrijft.

A capella zingen is best een uitdaging. Fouten vallen heel snel op. Het lastig om de juiste toonhoogte vast te houden; je hebt immers geen instrument waar je je op af kunt stemmen. Je intoneert op jezelf of de andere zangers. Soms blijkt een koor aan het einde van een a-capellastuk wel een halve toon of meer gezakt te zijn, of soms nóg meer, afhankelijk van de kwaliteit van het koor. Aan het begin van het stuk wordt vaak wel even de stemvork gebruikt om de beginnoot aan te geven. Zo weet iedereen op welke hoogte begonnen gaat worden.

Voor componisten biedt de afwezigheid van instrumenten ook vrijheid. Niks mooier dan de menselijke stem. De componist hoeft geen rekening te houden met een bepaalde stemming of vaste toonhoogte, maar hij kan ook gebruikmaken van speciale effecten zoals kwarttonen -toonhoogtes die niet op een piano zitten- of een glissando -een glijder- voorschrijven. Sommige amateurkoren hebben deze special effects direct al onder de knie, tot groot verdriet van de dirigent in kwestie.

Mooie voorbeelden van a capella koorwerken zijn de Vespers van Rachmaninov en de Kanon Pokajanen van Arvo Pärt, vooral in de versie van Cappella Amsterdam. Luister ook eens naar de bedwelmende a capella werken van Valentin Silvestrov.

Er zijn ook ensembles die zich volledig gespecialiseerd hebben in a capella zang. Bekendste zijn wellicht The King's Singers. Het ensemble bestaat al meer dan 50 jaar en het repertoire loopt van middeleeuwen via renaissancemuziek en Bach tot popklassiekers van Burt Bacharach en Barry Manilow tot en met David Guetta en Kesha. Vaak worden eigen arrangementen gezongen, die de liedjes een heel eigen sfeer geven. In de loop der jaren zijn er veel populaire formaties ontstaan, zoals de Swingle singers, Voces8 en Apollo5. Verder zijn ook liederen van radicaal soennitische groepen zoals IS a capella omdat muziekinstrumenten als haram worden beschouwd. Maar daar hebben de eerder genoemde ensembles volgens ons niks mee te maken.

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop