Muziek in een Notendop #53: Wat is ostinato?

Wat is ostinato?

Een ostinato is een kort muzikaal motief dat steeds herhaald wordt. Het is Italiaans en betekent koppig of obstinaat. Het herhalen van steeds hetzelfde korte motief komt inderdaad een beetje over als drammen. In de klassieke muziek wordt vaak de term ostinato gebruikt; in de pop- en jazzmuziek heeft men het meestal over de term riff of vamp. Speel je basgitaar en kan je met je ogen dicht vier noten? Dan kan je met je bandje lekker Hit the road, Jack spelen. Niet heel spannend maar in het geheel klinkt het wel lekker. Door de constante herhaling wordt er een bepaalde verwachting bij de luisteraar ingelost. Het is direct herkenbaar. Net als Seven Nation Army van The White Stripes.

Al in de barok wisten ze dat herhaling de kracht van de reclame is. Muziek met een basso ostinato -een ostinato in de bas- noemden ze toen een Chaconne. De Canon van Pachelbel bijvoorbeeld. Het hele stuk door spelen de lage strijkers dit motiefje. En nóg een keer, en nóg een keer en nóg een keer. Wat de andere instrumenten ook doen, deze noten blijven steeds weer klinken. Een ritmisch ostinato bestaat ook. De slagwerker die de Bolero van Ravel ‘mag doen’, moet dit volgende motiefje 169 keer herhalen. Respect… Hou dat maar eens vol zonder uit de maat te raken. Mars uit The Planets van Gustav Holst is ook een goed voorbeeld van zo'n ritmisch ostinato, maar dan wel gespeeld door strijkinstrumenten.

Bij het horen van het woord Ostinato zijn er wellicht mensen die meteen aan Canto Ostinato denken, met de daarbij horende ligconcerten copyright Jeroen van Veen: op een matje genieten van de hypnotiserende klanken van het stuk dat Simeon ten Holt in de jaren 70 van de vorige eeuw schreef. Canto Ostinato is een stuk voor toetsinstrumenten -vaak piano- waarvan de lengte niet precies vastligt. De uitvoerenden mogen zelf weten hoe vaak ze de verschillende secties herhalen. Zodoende kan het stuk wel drie uur duren. De ostinato zit in de linkerhand. En die beweging gaat dan als een soort perpetuum mobile eindeloos door.

Ook in andere genres, zoals jazz en pop, spelen ostinati een grote rol. Wel zijn het vaak wat kortere blokjes muziek, met het accent op het ritme en niet op een uitgebreide harmonie of melodie. In de jazz worden ze vamps genoemd en nee, dat heb niks met een femme fatale te maken. Hoewel.. vroeger stond er weleens ‘vamp till ready’ in je bladmuziek en als je de gitarist was van een band die aan het wachten was tot die ene zangeres met een attitude bereid was om haar ding te doen, dan moest je maar vampen tot ze ready was. Maar bijvoorbeeld Take Five van Dave Brubeck. Dat pianodingetje is ook een vamp. In de popmuziek praten ze over riffs. Riffs komen iedere keer weer in een compositie om de hoek kijken en fungeren op die manier als een fundament voor de melodie. Riffs zorgen voor herkenbaarheid. Voorbeelden hiervan zijn Livin’ on a Prayer van Bon Jovi, Beat It van Michael Jackson en Another One Bites the Dust en We will Rock You van Queen.

Op de website Guitarworld.com staan de riff-top 50 samengesteld door lezers. Hoog scoren onder meer Smells Like Teen Spirit van Nirvana en Ain't Talkin Bout Love van Van Halen. Op 1 staat Whole Lotta Love van Led Zeppelin. De gitarist speelt een riffje van slechts 2,7 seconden. Meer hoeft het niet te zijn. Met een mokergoede riff zwem je al snel in het geld en snorkel je naar een koraalrif.

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop