Muziek in een notendop #33: Wat is de kwintencirkel?

Wat is de kwintencirkel?

Als je weleens een stemmend orkest hebt gehoord, dan hoor je vooral in de strijkers vaak ook een ritsje kwinten uit de cirkel. Heeft te maken met onder meer de toonsafstanden, de stemming van de snaren van een viool.

Bij de kwintencirkel draait het om relaties tussen toonsoorten die elkaars kwintburen zijn. De kwint, dat is de interval van grondtoon en vijfde toon. De grondtoon, in dit geval de C, heeft een relatie met de G. Een soort van living apart together. De G woont vijf huisjes van de C, maar toch lijken ze verwant. Ze delen veel, namelijk bijna alle tonen van hun toonladders. Maar C weet niet dat G ook een relatie met D heeft. D blijkt iets te hebben met A. En A doet het weer met E! Je kan de Privé volschrijven met deze relaties. Als je ze trouwens op een rijtje zet, lijkt het net zo'n verdiepingenteller in een lift. Muzikaal is de uitwerking hetzelfde. Je kan twee kanten op. Veel evergreens nemen de kwintencirkel linksom. Denk aan de Windmills of your mind, Les Feuilles Mortes en Dromen zijn bedrog.

Zo'n drie eeuwen geleden, in 1728, had componist Johann David Heinichen de plannen rond voor zijn cirkel. Dat rondje kwinten groeide door de eeuwen heen uit tot muzikaal houvast voor iedereen die een beetje serieus met muziek bezig was en is. Dat houvast zit hem ook in het lezen van bladmuziek. Want al die verschillende toonsoorten zo hun eigen symbolen, voortekens. Twee smaken: kruizen en mollen. Toonsoort C heeft geen kruis en geen mol. Dat leest makkelijk. G heeft één kruis (de f wordt een Fis, zegt dat kruis). Toonsoort Cis heeft 7 kruizen. Voor de amateurmusicus is zo'n toonsoort ook echt een kruis. Op dezelfde manier kan je muziek ook gemold worden. C heeft 0 mollen, F heeft er één (de b wordt een bes) en Ces heeft er 7. Onthoud gewoon: de kwintencirkel draait om samenhang en biedt een geheugensteun voor alle voortekens in de bladmuziek. Waarbij er nog een bonusfeature is: van alle majeur-toonsoorten geeft een goeie kwintencirkel ook direct de mineurparallel. Van C majeur is dat bijvoorbeeld a mineur. En van G majeur is dat e mineur.

Hohoho Sander, hoor ik je denken, hoe moeten we die kwintencirkel nu onthouden? Nou, daar hebben we ezelsbruggetjes voor.

Zoals deze: "Seg (zeg), geef de arme een bord fissies (visjes).":

Ceg, Geef De Arme Een Bord Fis-Cis

of deze:

Frits Besproeit Esthers Asters Desnoods Gestaag Ces keer

of:

Friet Bestellen Escaleert Assistentie Desnoods Geschoren

of in mineur:

Al De Grote Coalities Falen Beslist Es

Muziek in deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop