Danse macabre werd bij toeval muziek van het Spookslot in de Efteling

Van een geestenopera tot Danse macabre

Het was nieuws in 1976: de Efteling ging een spookslot bouwen, het grootste van Europa. En dat was nog niet alles: in plaats van een gebruikelijk ritje in een karretje zouden de bezoekers zelf door de attractie kunnen lopen - een unieke belevenis. In de nieuwe documentaire Spookslot: de historie van Station Halfweg, gemaakt door De Vijf Zintuigen, wordt het ontstaansproces in geuren en kleuren verteld.

Van begin af aan was duidelijk dat de ervaring in de attractie muzikaal ondersteund moest worden. "Het moest mooi zijn", aldus ontwerper Ton van de Ven. "En het moest mooie muziek zijn, niet beangstigend, maar die wel een zekere rilling teweeg kon brengen". Zo ontstond het idee van een geestenopera, waar de bezoekers naar konden kijken. De bouw ging in volle vaart vooruit, maar de muziek bleef liggen - tot er echt een besluit over moest worden genomen. Daarop belde Ton de NOS, waar hij werd doorverbonden met Leon du Bois van de hoorspelafdeling. En dat bleek een schot in de roos te zijn.

Ton liet tekeningen van de attractie zien met alle griezelige elementen: de dansende grafzerken, de monnikengalerij en de verhangen tuinman. "Maar wat is het verhaal? Wat moet het worden?" vroeg Leon. Een 'soort geestentoestand', was het antwoord. "Een soort Danse macabre, dus", stelde Leon.

Maar daar had Ton nog nooit van gehoord. "Het is een symfonisch gedicht", legde Leon uit, "De klok slaat 12 uur, de Dood stemt zijn viool en dan breekt het spookuur aan, waarbij alle geesten tot leven komen." Aan dit stuk hadden de makers van het Spookslot helemaal niet gedacht, maar het bleek perfect om alle losse elementen met elkaar te verbinden. Leon liet een opname horen en Ton was meteen om. "Prachtig, dat moet het worden!"

De spookviool

Omdat Danse macabre van Saint-Saëns was gecomponeerd voor solo viool en orkest, moest er natuurlijk een viool in het bewegende decor komen. Die viel onder de verantwoordelijkheid van Lex Lemmens, hoofd van de technische dienst. Dat was bijzonder voor hem, want zijn vader speelde ook viool. Zo wist hij hoe het instrument vastgehouden moest worden en welke bewegingen die maakte. Met vier pneumatische cilinders kon hij de bewegingen van een violist precies nabootsen voor de spookviool.

Zo begon Danse macabre het Spookslot steeds meer vorm te geven. Maar Leon du Bois van de hoorspelafdeling kwam met meer. Veel van zijn geluiden hebben namelijk ook decennia lang in het Spookslot geklonken. "Hij kwam met alle geluiden die in aanloop naar de hoofdshow verlangd werden", vertelt Lex in de documentaire "Hij kon alle doosjes opentrekken van het geluidenarchief van de NOS. Dat heeft hij op een wonderlijke manier kunnen doen."

"In eerste instantie ben ik gaan zoeken naar griezelgeluiden", weet Leon nog goed. "Die tuinman hing al aan een klok, dus die is een gegeven. Iets spannend maken doe je met uiltjes, dat 'oehoe' geeft al een sfeertje. Voor de monnikengalerij heb ik een heleboel opnames van monniken afgeluisterd, maar bij geen enkele riep ik: dat is het. Tot ik op een gegeven moment in de hoorspelstudio zat. Ik vroeg de hoorspeltechnicus om te schakelen, zodat ik even iets kon opnemen. En stomtoevallig pakt hij die band en draait hem achterstevoren. Ik zeg: 'Hé, doe dat nog eens? Dat is het!' We gooiden er wat galm overheen. Het is niet echt gezang, maar het zweeft zo door de ruimte."

Alsof dit nog niet genoeg toeval was, ontstond het onweer aan het einde van de voorstelling in het Spookslot ook toevallig. "Lex wilde graag dat het einde van de show een enorme donderslag was. Digitaal hadden we alleen nog niks, want de CD werd pas twee jaar later uitgevonden. Maar stomtoevallig had ik opnameapparatuur thuis bij mij in de auto liggen, toen de lucht ineens zó zwart werd. Ik heb toen even de opnameapparatuur in mijn tuin neergezet, en daar kwámen een paar knallen, zo ongelofelijk! Digitaal was mooier geweest, maar ze waren er blij mee, en het was nog een heel mooie klap hoor."

Griezeldans op muziek

Zo kregen Danse macabre en alle geluiden steeds meer de hoofdrol in het Spookslot. Als laatste moesten alle bewegingen van het decor en de belichting nog precies op de muziek geprogrammeerd worden. En vóór het digitale tijdperk moest dat allemaal nog met de hand. Een kleine 30 mensen werden verdeeld over alle knoppen en schakelaars van de verschillende onderdelen. Ton ging als een soort dirigent in het midden staan. Steeds wees hij aan wie er wanneer op een knop moest drukken om de balustrade te laten bewegen of aarde te laten woelen. Eén fout, en alles moest opnieuw. Het was al diep in de nacht toen de techniek voor de griezelshow eindelijk foutloos was op de muziek geprogrammeerd. De attractie was klaar.

Op 24 januari 2022 werd bekend dat het Spookslot zou worden gesloten, omdat de attractie na 44 jaar helemaal versleten was. Inmiddels is het beroemde slot gesloopt en komt er een nieuwe attractie voor in de plaats, die als eerbetoon aan de geweldige muziekkeuze Danse macabre gaat heten.

Een onweersdonder uit de achtertuin van een audiotechnicus, gezang dat per ongeluk achterstevoren werd afgespeeld en een plotselinge, geniale associatie met een muziekstuk: het Spookslot is in feite legendarisch geworden door toeval. Griezelig, bijna...

Meer weten over het ontstaan van het Spookslot? Bekijk hier de documentaire Spookslot: de historie van Station Halfweg van De Vijf Zintuigen waarin de makers vertellen hoe deze betoverende attractie tot stand is gekomen en je unieke beelden van de bouw ziet.

Bekijk de documentaire over het Spookslot van de Efteling