Georg Friedrich Händel

Het is midden in de nacht als ergens op een zolder in de Duitse plaats Halle muziek klinkt. Een jongen zit te spelen op een klavechord, een klein toetsinstrument dat zacht klinkt – gelukkig maar, want de jongen wil zijn familie niet wakker maken. Hij speelt namelijk stiekem, omdat zijn vader niet wil dat hij zo met muziek bezig is. De jongen is echter niet te stoppen. Zijn naam: Georg Friedrich Händel.

Hoe werd Händel componist?

Je zou het misschien niet zeggen over een componist die 42 opera’s, 29 oratoria en nog veel meer muziekstukken heeft geschreven, maar Händel werd niet in een muzikale familie geboren. Zijn vader Georg was opgeleid als kapper en werd uiteindelijk kamerdienaar en lijfchirurg van de Saksische en Brandenburgse keurvorsten. Al snel was duidelijk dat Händel muzikaal talent had, maar zijn vader zag niets in een carrière in de muziek. Om zijn zoon te ontmoedigen zou Georg zelfs instrumenten in huis hebben verboden.

Toch kreeg Händel een keer de kans om voor de werkgever van zijn vader spelen, Johan Adolf I van Saksen-Weißenfels. De hertog was zo onder de indruk van het 8-jarige talent, dat hij vond dat de jongen een muzikale opleiding moest krijgen. Händels vader kon deze uitspraak natuurlijk niet negeren, zeker niet toen de hertog ook nog aanbood om voor de opleiding te betalen.

Zo kwam Händel bij de organist Friedrich Zachow terecht, de enige leraar die hij ooit zou hebben. Händel leerde niet alleen orgel en klavecimbel spelen, maar ook viool en zijn meest favoriete instrument: de hobo. Zachow liet Händel kennismaken met muziekstijlen uit verschillende landen en allerlei meesterwerken die hij in zijn bibliotheek had. Händel zou zijn notitieboek uit deze waardevolle tijd de rest van zijn leven bewaren.

Zachow begon al gauw wat van zijn taken aan de jonge Händel over te dragen. Vanaf zijn negende begon Händel muziek voor de kerkdiensten te schrijven en orgel te spelen tijdens de dienst. Binnen een paar jaar had hij zijn leermeester al overtroffen. Toch schreef Händel zich op 17-jarige leeftijd in aan de universiteit van Halle, waar hij waarschijnlijk wat vakken in rechten heeft gevolgd. Maar nadat hij een jaar lang organist van de protestantse kerk in Halle was geweest, besloot hij dat het tijd was om verder te kijken: hij ging naar Hamburg en werd violist in het operaorkest. Daar schreef Händel zijn eerste opera, Almira. Het succes hiervan zette de toon voor de rest van zijn carrière.

Waarom verhuisde Händel naar Engeland?

Al snel werd Händel een componist van internationaal allure. Händels muziek werd opgemerkt door een prins van de Italiaanse Medici-familie. Hij had veel interesse en opera en wilde muziektalenten naar Florence halen. Daarom nodigde hij Händel uit om mee te gaan naar Italië, waar hij vier jaar lang van Florence en Venetië naar Napels en Rome reisde. Daar voerde Händel zijn muziek niet alleen met succes uit, maar leerde hij ook allerlei muziekstijlen kennen, zoals de Italiaanse, Franse en Duitse stijl. Met zijn brede opleiding bij Zachow nog vers in het geheugen begon hij zo zijn eigen, internationale muziekstijl te vormen.

Toen Händel in 1710 terugkwam in Duitsland, stond hem een mooie baan te wachten: hofkapelmeester in Hannover bij de Duitse prins Georg Ludwig. Na een jaar stapte Händel echter alweer op de volgende springplank. Waarschijnlijk op uitnodiging van de voormalig ambassadeur van Venetië reisde Händel naar Engeland. Zijn nieuwe opera Rinaldo, speciaal voor zijn bezoek aan Londen geschreven, werd een groot succes in de stad. In 1712 besloot Händel zich permanent in Londen te vestigen. Daar richtte hij zich verder op Italiaanse opera’s, die erg in zwang waren bij de burgerij. Koningin Anne gaf hem opdrachten en betaalde hem een jaarlijks salaris van tweehonderd pond. Ook kreeg Händel bij verschillende weldoeners voet aan de grond, waardoor hij veel vrijheid had om te componeren. In 1729 werd Händel Engels staatsburger en vanaf dat moment gebruikte hij zijn Engelse naam, George Frideric Handel.

Tijdens een bezoek in Duitsland kwam Händel zijn jeugdvriend van de universiteit Johann Christoph Schmidt tegen. Händel, die inmiddels omkwam in het werk, vroeg of hij zijn kopiist wilde worden. Johann zegde toe en kwam met zijn zoon in Londen wonen. Het werd een vriendschap voor het leven.

Waarom componeerde Händel Water music?

Händels Duitse broodheer prins Georg was troonopvolger in Engeland, dus toen Händel naar Londen vertrok, wist hij dat hij de componist snel weer onder zijn hoede zou hebben. Toen koningin Anne in 1714 overleed, werd hij koning George I en Händel weer zijn hofcomponist. Een van zijn beroemdste stukken, Water music, schreef hij voor de koning. De muziek was speciaal voor een pleziertocht over de Theems die koning George I en zijn hofhouding op 17 juli 1717 maakten. Op een boot die meevoer zaten wel 50 musici die Händels Water music speelden. De koning vond de muziek zo mooi, dat hij het tot wel drie keer toe liet uitvoeren.

Waarom waren Händels opera's zo'n succes?

Vanwege operasuccessen kon Händel in 1720 een eigen opera-onderneming openen: The Royal Academy of Music. Daarmee kon hij onder andere beroemde solisten uit het buitenland contracteren voor de uitvoeringen van zijn opera’s, die zo nog grotere publiekstrekkers werden. Händel schreef de ene na de andere opera, zoals Giulio Cesare in Egitto (1724) en Rodelinda (1725), maar in 1728 ging zijn onderneming alweer failliet. In totaal zou hij drie operaondernemingen oprichten om de Engelse adel van Italiaanse opera te kunnen voorzien.

Händel was een echte operameester met prachtige zangmelodieën, verfijnde stukken en de gave om de emoties van zijn personages in muziek uit te drukken. Zo kon hij een strijkorkest laten razen als een personage woedend of jaloers is, laten smachten als een personage verliefd is of zwaar van rouw laten zijn. In lijn met het Italiaanse operagenre hadden Händels opera’s vaak onderwerpen uit de Griekse of Romeinse mythologie en geschiedenis, met meeslepende verhalen waarin de personages voor allerlei morele dilemma’s worden gesteld.

Als componist aan het hof schreef Händel ook veel muziek voor koninklijke gelegenheden. Zo componeerde hij verschillende coronation anthems. De beroemdste, Zadok the Priest, is sinds 1727 bij iedere Britse kroningsceremonie uitgevoerd.

Podcast De Klassieker: Händel, Zadok the priest en voetbal

Hoe bedacht Händel het Engelse oratorium zoals de Messiah?

Op een gegeven moment raakten Italiaanse opera’s uit de mode en moest Händel andere muziek gaan componeren. Gelukkig had hij een neus voor de smaak van het publiek en kon hij zijn werk daarop aanpassen. Maar er kwam ook wat toeval bij kijken. In 1732 wilde Händel namelijk zijn kameropera Esther uit 1718 opnieuw laten uitvoeren, maar de bisschop van Londen vond een bijbels onderwerp voor een opera ongepast. Daarop koos Händel ervoor om de opera uit te voeren zonder decor en kostuums; puur de muziek. Een nieuw genre was geboren: het Engelse oratorium, een groot werk voor koor, orkest en zangsolisten over een bijbels onderwerp. De Messiah werd het bekendste stuk in dit genre en wordt nog altijd veel uitgevoerd rond de kerstdagen.

Wat deed Händel in Nederland?

Händel heeft als orgelfanaat ook Nederland bezocht om een aantal bijzondere orgels te kunnen bespelen – maar dat liep anders dan verwacht. In 1750 sloeg zijn koets over de kop onderweg van Den Haag en Haarlem, waarbij hij ernstig gewond raakte. Daardoor kon Händel, eenmaal aangekomen in Haarlem, niet het prachtige orgel in de St. Bavokerk bespelen. Gelukkig was hij daar in 1740 ook al eens geweest en had hij het orgel toen al naar hartenlust kunnen bespelen.

Hoe overleed Händel?

In de laatste jaren van zijn leven kreeg Händel flink wat te verduren met zijn gezondheid. Zo kreeg hij in 1737 twee beroertes, waardoor eerst zijn rechterarm en -hand tijdelijk verlamd raakten en later zijn mentale gezondheid voor een periode achteruitging. Aan het einde van het jaar herstelde hij hier weer van. In 1751 begon Händel echter aan één oog blind te raken als gevolg van staar. Oogarts John Taylor, later ontmaskerd als kwakzalver, opereerde hem maar maakte het alleen maar erger. In 1752 was Händel volledig blind, waardoor hij moest stoppen met componeren. De beroemde componist overleed op 14 april 1759, 74-jaar oud. Hij werd begraven met nationale egards in Westminster Abbey in Londen. Maar liefst 3000 mensen kwamen hem de laatste eer bewijzen.