Luise Le Beau

UITNODIGING: Andrea van Pol en Rae Milford, de presentatoren van Nooit van Gehoord?!, zullen op 2 december live in Groningen een podcast aflevering maken als onderdeel van de Voices of Women: Materialities, Cultural Transfer and Musical Authorship conferentie, georganiseerd door de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), de University of Stavanger, de Arctic University of Norway, en de University of Music Franz Liszt Weimar. Naast de podcast zullen er op 1 en 2 december academische workshops en panels plaats vinden, en is er op 1 december een ‘wandelconcert’ waar een apart ticket voor kan worden gereserveerd. Registratie voor de live podcast is mogelijk via de RUG website.

Luise Adolpha Le Beau

Tweede helft negentiende eeuw, Duitsland: de Romantiek is in volle gang en onlosmakelijk gekoppeld aan nationalisme in de verschijning van het nieuwe, éénwordende Duitsland. In deze periode was Luise Adolpha Le Beau (1850-1927) actief: een toegewijde Romanticus en een dochter van een Duitse generaal. Haar werk was gevormd door de Romantiek: zo studeerde ze een blauwe maandag bij Clara Schumann en ging ze op bezoek bij Brahms en Liszt. Maar ook het Romantische nationalisme en de interesse in een nationale geschiedenis van Wagner maakte diepe indruk op haar. In deze aflevering gaan we in op Luise Le Beau's leven: hoe haar liefdevolle band met haar ouders en haar verbinding met Duitsland haar werk vormde, en waarom ze de laatste 25 jaar van haar leven niets meer componeerde.

De Le Beaus

Luise was het enige kind van haar ouders Wilhelm, een officier in het leger, en Karoline Le Beau, een huisvrouw. Ze groeide op in het Groothertogdom Baden, waar haar vader gestationeerd was. Omdat haar ouders vonden dat het onderwijs voor meisjes sterk te kort schoot, besloten ze hun dochter thuisonderwijs te geven. Een belangrijk onderdeel van dat onderwijs was muziek. Wilhelm en Karoline hadden elkaar leren kennen toen ze samen musiceerden, en vonden het dan ook heel belangrijk dat hun dochter ook een liefde voor de muziek zou opdoen. Luise's kindertijd was in veel opzichten idyllisch: haar ouders waren gelukkig getrouwd en toegewijd aan hun dochter, en Luise kreeg de kans haar talenten te ontplooien. Haar ouders schatten correct in dat Luise niet bijzonder geïnteresseerd was in trouwen, dus moedigden ze haar aan een carrière als musicus en componist na te streven.

Oorlog

De enige schaduw die toen op haar leven viel was de politiek onrust waar haar vader, als officier in het leger, vaak bij betrokken raakte. Luise was net na de Badische Revolution geboren, toen Duitsland gegrepen was door een revolutionaire sfeer. Haar vader hielp die opstand neer te slaan, maar tijdens Luise’s jeugd volgden er nog meer oorlogen die uiteindelijk de grenzen van Europa zouden herschrijven, zoals de Frans-Duitse oorlog, de Oostenrijks-Pruissische oorlog, en de Derde Italiaanse Onafhankelijkheidsoorlog. Omdat haar vader in het leger was, kreeg Luise veel hiervan mee, en kreeg ze het patriottisme met de paplepel ingegoten. Zo speelde ze op 9 jarige leeftijd al met haar poppen na hoe ze hoopte dat de Franse Napoleon III aan zijn einde zou komen.

Een moeilijke leerling

Als jongvolwassene was Luise vaak ziek, vooral veroorzaakt door stress en vermoeidheid. Dit bleek een probleem toen ze haar opleiding vervolgde. Ze kreeg lessen van Clara Schumann, die bijzonder goed aangeschreven stond. Luise kon het echter niet goed met haar vinden. Ze kon slecht tegen Schumann's kritiek en vond haar houding onaangenaam. Van de spanningen werd ze weer ziek, tot haar vader besloot dat dit hem te gortig werd en ze op zoek gingen naar een nieuwe docent. Uiteindelijk kwam ze terecht bij Hans von Bülow, Melchior Ernst Sachs, en Josef Rheinberger met wie ze het beter kon vinden. Vooral Rheinberger had een grote invloed op haar. Het enige waar ze het niet over eens werden, was Wagner: Luise was een fan, Rheinberger vond hem maar niks.

Succesjaren

In 1876 verhuisde Luise met haar ouders naar München om daar les te krijgen van Rheinberger. Dit was het begin van een bijzonder productieve en succesvolle periode voor Luise. Ze ontmoette beroemde componisten zoals Brahms en Liszt. Liszt was echter een teleurstelling: ze hoopte op een 'alten würdigen Mann' ('oude, waardige man') maar vond een 'alten Charlatan' ('oude charlatan'). Luise bleek weinig geduld te hebben voor het showmanship van Liszt. In 1877 tourde ze met de zangeres Aglaia Orgeni en de violist Bartha Haft door Beieren. Op deze tournee voerde ze haar eigen composities uit. Ook won ze in 1882 een cellocompositieprijs met haar Cellosonate in D Groot, en werd haar Pianokwartet Op. 28 uitgevoerd in het prestigieuze Gewandhaus in Leipzig. In de winter van 1881-1882 werd Luise zelfs uitgenodigd om voor de groothertogin van Baden te spelen.

Na München

Luise woonde nog bij haar ouders, en haar moeder begon steeds meer last te hebben van het klimaat in München. Bovendien vond Luise de sfeer in München niet meer uitnodigend voor haar werk, en hoopte ze ergens anders meer interesse te vinden. Ze verhuisden naar Wiesbaden, waar Luise verder componeerde. Ze begon aan een pianoconcert en een koorstuk, Hadumoth, geïnspireerd door de zeer Romantische historische roman Ekkehard (1857) van Joseph Victor von Scheffel. De Le Beaus woonden een paar jaar in Berlijn totdat ze in 1893 vertrokken naar Baden-Baden, waar Hadumoth (Op. 40) eindelijk in premiere ging. Hier schreef Luise ook haar Symfonie in F Groot, op. 41. Toen haar vader overleed in 1896, zorgde Luise voor haar moeder die blind was geworden, tot zij ook stierf in 1900.

Laatste jaren

Tot hun dood had Luise altijd bij haar ouders gewoond en zij hadden haar geholpen met praktische zaken zoals financiën en organisatie van concerten, maar ook door haar werken te beluisteren en becommentariëren. Kort na hun dood droeg Luise de opera Der verzauberte Kalif, op. 55 op aan haar ouders. Ze schreef ook een strijkkwintet dat ze niet publiceerde, maar daarna schreef ze geen nieuwe composities meer. In 1903 speelde Luise een laatste concert waarna ze niet meer actief was as componist. In haar latere jaren gaf ze les en speelde ze af en toe een concert. Haar compositiewerk stopte ze echter. Op haar 75e speelde ze een laatste concert met haar oude composities. Ze stierf twee jaar later.

Identiteit als componist

Luise zag zichzelf vooral als Duitse componist. Zoals al eerder genoemd was ze patriottistisch, op het nationalistische af. Haar Hadumoth geeft bijvoorbeeld een heel Romantisch beeld van Duitse geschiedenis. Ze bewonderde Wagner enorm, en zag zichzelf als onderdeel van een lange Duitse traditie van componisten. Tegelijkertijd was ze zich ook bewust van haar ongewone status als vrouw. Haar eigen opleiding was bijna geheel buiten de gebruikelijke scholen en opleidingen omdat die geen vrouwen toelieten. Ook anderen zagen Luise als een uitzondering: in 1884 werd Luise Le Beau geïnterviewd door Luise Hitz, die zich interesseerde in "vrouwenkwesties" en een korte biografie van Luise Le Beau wou publiceren. In 1891 waagde Luise zich zelf aan biografie van een vrouwelijke componist. Ze schreef over Marianna Martines, die ook in deze podcast serie wordt besproken. Luise was zich dus bewust van en geïnteresseerd in vrouwen in de muziekgeschiedenis, maar ze was niet altijd bereid haar collegacomponistes te steunen. Als ze vond dat haar collega's muzikaal of professioneel tekort schoten, kon Luise hard oordelen. Bij haar stond de muziek voorop.