Topstukken: Soldaat van Oranje

Bekijk een trailer van Soldaat van Oranje

Wie was Soldaat van Oranje?

Soldaat van Oranje is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Het is namelijk een verfilming van een autobiografisch boek, geschreven door Erik Hazelhoff Roelfzema (1917-2007). In de Tweede Wereldoorlog werd hij Engelandvaarder; vanuit Engeland leverde hij zendapparatuur voor het verzet en haalde hij mensen op die in Engeland nodig waren. Samen met andere verzetsstrijders naderde hij de Nederlandse kust met een motorboot, om vervolgens met een roeiboot door de branding te varen - een moeilijke opdracht die niet altijd kon slagen.

Al tijdens de Tweede Wereldoorlog schreef Hazelhoff Roelfzema zijn belevenissen op. Vanaf 1968 begon hij die uit te werken. Eerst verschenen zijn teksten in een reeks artikelen, die hij uiteindelijk bundelde in een boek, dat in 1970 verscheen onder te de titel Het hol van de ratelslang. Het verkocht echter slecht en Hazelhoff Roelfzema kocht de rechten terug van de uitgever.

Daarna bracht hij het boek uit onder de titel Soldaat van Oranje, een suggestie van zijn vrouw. Ook zat er een voorwoord van prins Bernhard bij. Toen Hazelhoff Roelfzema in het programma Voor de vuist weg ook nog eens diepe indruk maakte met zijn verhaal, werd het boek een bestseller. Zo kreeg Hazelhoff Roelfzema de bijnaam Soldaat van Oranje - waarvan hij overigens zei dat die voor alle verzetshelden gold.

Waar gaat Soldaat van Oranje over?

Een groep jonge mannen leidt een onbezorgd studentenleven in Leiden als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. De meesten gaan eerst bij het studentenverzet, maar slaan daarna allemaal een andere weg in. Erik krijgt van zijn vriend Robbie, die via een radio in de tuin contact weet te maken met de regering in ballingschap in Engeland, een vlucht naar Engeland aangeboden. Erik geeft zijn vlucht echter aan zijn vriend Jan, die joods is. De Duitsers komen erachter en nemen Jan gevangen. Hij wordt geëxecuteerd op de Waalsdorpervlakte. Voor zijn dood vertelt Jan aan Erik, die later ook gevangen is genomen, dat ze waren verraden door ene Van der Zanden in Londen. Ondertussen is de radio van Robbie ontdekt. Hij wordt gedwongen voor de Gestapo te werken omdat de Duitsers anders zijn joodse vriendin Esther zullen deporteren.

Erik en Guus weten via een Zwitsers vrachtschip in Londen aan te komen. Daar blijkt Van der Zanden het hoofd van de Nederlandse Centrale Inlichtingendienst en de gezant van koningin Wilhelmina te zijn. Zo komen Erik en Guus in het verzet terecht en proberen ze een spionagenetwerk op te zetten. Eén van hun missies is om verzetsleiders de zee over te helpen. Via Robbie nemen ze contact op met Londen om dit te regelen, niet wetende dat Robbie met de Duitsers samenwerkt. Erik zoekt dekking in een Duits strandfeest en ziet Alex, die zich bij de Waffen-SS blijkt te hebben aangesloten. Samen dansen ze een tango - eerst vrienden, nu vijanden - een van de meest iconische scènes uit Soldaat van Oranje.

Erik rent naar buiten maar hun missie wordt ontdekt door toedoen van Robbie. De verzetsleiders komen om, alleen Erik en Guus weten te ontsnappen. Later schiet Guus Robbie dood op straat, waarna Guus wordt gepakt en geëxecuteerd. Ondertussen is Alex aan het oostfront ook om het leven gekomen door een handgranaat. Uiteindelijk gaat Erik bij de RAF en bombardeert hij Duitse burgerdoelen. Na de oorlog keert hij terug naar Nederland als adjudant van koningin Wilhelmina. Van de originele vriendengroep blijkt alleen Jacques nog over te zijn.

Al met al is Soldaat van Oranje niet het klassieke verhaal over een held. Veel van de acties die Erik in gang zet, mislukken namelijk. Maar dat is misschien juist wel de kracht van de film. "Eriks heldhaftigheid zit hem meer in het feit wat hij heeft gedaan, dat hij het durfde en wat hij ervoor riskeerde, niet in wat hij heeft bereikt", zegt regisseur Paul Verhoeven erover in het tijdschrift Plot.

Wie schreef de muziek van Soldaat van Oranje?

De soundtrack van Soldaat van Oranje is geschreven door de Nederlandse componist Rogier van Otterloo (1941-1988). Voor Turks Fruit, een eerdere film van regisseur Paul Verhoeven, had hij ook al de muziek geschreven. Hoewel Van Otterloo muzikaal gezien veel verschillende kanten had, kun je in de soundtracks voor beide films duidelijk zijn stijl horen: pakkende melodieën, kleurrijke akkoorden en veel originaliteit.

Van Otterloo vond de onthullende rol van filmmuziek heel interessant. "Wat er vaak gebeurt, is dat er in een scène vooruit wordt geblikt naar iets wat gaat gebeuren, wat je niet aan het plaatje zelf ziet of uit het gesprek kan afleiden", zei hij erover. "Dat is ook het beste!"

Zo is Van Otterloo ook te werk gegaan voor Soldaat van Oranje. Allereerst kreeg hij de ruwe montage van de film, wat hem inspireerde tot het beroemde hoofdthema: de heroïsche mars. Van Otterloo zag dit als "de muzikale motoriek" van de film. Steeds als de hoofdpersonages ergens in slagen of een heldhaftige daad verrichten, is het te horen. Zo klinkt het als Erik en Guus via een Zwitsers schip het bezette Nederland weten te verlaten en als Erik als RAF-piloot opstijgt in een vliegtuig. Om de muziek heroïsch te laten klinken, laat Van Otterloo het door koperblazers spelen. Ook roepen het marstempo en -ritme een associatie met soldaten op.

Daarnaast kreeg Rogier van Otterloo de opdracht om een thema componeren waarin de kameraadschap van de vijf jongens verklankt moest zijn, maar waarin ook tragiek moest doorklinken. Door hun vriendschap overleven de meesten de oorlog namelijk niet. Het thema bestaat uit warme akkoorden, maar bevat ook een luidende klok als teken van het naderende einde. Zo is deze muziek te horen als Jan wordt geëxecuteerd op de Waalsdorpervlakte. Erik probeerde hem als vriend te helpen, maar uiteindelijk leidt dat tot zijn dood.

Een van de meest geslaagde momenten uit zijn soundtrack vond Van Otterloo de muziek bij de scène waarin Robbie, die alles verraden heeft, wordt doodgeschoten door Guus. De muziek is anders gebruikt in de film dan dat Van Otterloo het had geschreven. Hierin hoor je meer van de wringende samenklanken die Van Otterloo veel heeft gebruikt in de soundtrack, die passen bij de gruwelijke sfeer van de oorlogstijd. In het interview hieronder vertelt Van Otterloo meer over zijn soundtrack.

Componist Rogier van Otterloo vertelt over zijn muziek voor Soldaat van Oranje

Hoewel de film Soldaat van Oranje in Nederland door de pers niet direct goed werd ontvangen, werd de film in Amerika wél meteen een succes. Dit zorgde niet alleen voor de internationale doorbraak van acteurs Rutger Hauer en Jeroen Krabbé, maar ook van regisseur Paul Verhoeven en scenarioschrijver Gerard Soeteman. In Nederland is de film inmiddels een onmisbare klassieker.

Maar wat vond Erik Hazelhoff Roelfzema zelf eigenlijk van de verfilming van zijn oorlogsverhaal? "Ik struikelde onvermijdelijk over de onnauwkeurigheden, ontbrekende details en het verwrongen tijdschema van de gebeurtenissen", zei hij erover in het boek Het leven van de Soldaat van Oranje. Maar hij was ook positief: "Paul Verhoeven had een meesterwerk van actie en stemming geschapen."