Seiji Ozawa dirigeerde alles uit zijn hoofd

Maandag

Maurice Ravel
Ma Mère l'Oye - "Petit Poucet" + "Laideronnette, Imperatrice de pagodes" + "Apothéose: Le jardin féerique"
Boston Symphony Orchestra o.l.v. Seiji Ozawa

Dinsdag

Igor Stravinsky
Vioolconcert - deel III, "Aria" + deel IV "Capriccio"
Itzhak Perlman [viool] & Boston Symphony Orchestra o.l.v. Seiji Ozawa

Donderdag

Gabriel Fauré
Suite voor orkest, op.80, "Pelléas et Mélisande" - deel III, "Sicilienne"
Boston Symphony Orchestra o.l.v. Seiji Ozawa

Toru Takemitsu
Concert voor altviool en orkest "A String in Autumn"
Nobuko Imai [altviool] & Saito Kinen Orchestra o.l.v. Seiji Ozawa

Jeugd en begin

Seiji Ozawa wordt in 1935 geboren in Shenyang. Tegenwoordig hoort die stad bij China, maar in de tijd Ozawa’s geboorte, valt de stad onder Japans gezag. Zijn ouders verhuizen later terug naar Japan. Seiji Ozawa is al vanaf jonge leeftijd geïnteresseerd in westerse klassieke muziek. Als hij 9 jaar is, krijgt hij zijn eerste pianolessen. Zijn vader is tandarts en steunt zijn zoon in zijn muzikale ambities. Het verhaal gaat, dat de vader van Seiji Ozawa een piano op een wagen naar zijn huis trekt, zodat zijn zoon de mogelijkheid had piano te kunnen spelen. In zijn tienerjaren twijfelt Seiji Ozawa of hij een carrière als pianist of een carrière als rugbyspeler zou nastreven. Het lot besluit anders. Ozawa raakt geblesseerd aan zijn vingers bij het rugbyen, waardoor er door beide plannen een streep gaat. Seiji Ozawa verlegt zijn muzikale talent van spelen naar dirigeren. Na zijn studie in Tokyo, vertrekt Ozawa naar Europa. Hij verdient in zijn Europese studietijd de kost met het verkopen van Japanse scooters. wint Seiji Ozawa een dirigeerwedstrijd in Frankrijk. Hij wordt uitgenodigd verder te studeren in de Verenigde Staten, bij Charles Munch, de chef-dirigent van het Boston Symphony Orchestra. Vervolgens gaat hij naar Berlijn, waar hij studeert bij Herbert von Karajan. Daar wordt hij “gescout” door Leonard Bernstein, die hem een post als assistent dirigent bij het New York Philharmonic Orchestra aanbiedt. Een droomstart van zijn carrière. In 1961 dirigeert hij voor het eerst de New York Philharmonic Orchestra in Carnegie Hall.

Carrière in Amerika

In 1965 wordt Seiji Ozawa dirigent van het Toronto Symphony Orchestra. Hij neemt met dit orkest de Turangalîla Symfonie van Olivier Messiaen op. De opname wordt internationaal goed ontvangen en is zelfs genomineerd voor een Grammy Award. (De Turangalîla Symfonie is onlangs opgenomen door de huidige chef-dirigent van het Toronto Symphony Orchestra: Gustavo Gimeno.) In 1965 dirigeert hij voor het eerst het Boston Symphony Orchestra. Een recensent schrijft zijn dirigeerstijl als volgt: “Een ongelofelijke stroom energie, die lijkt te beginnen in de onderrug en langs de ruggengraat, over de schouders langs de armen en door de handen tot aan het puntje van de stok gaat en tot ver daarchter. Prachtig om naar te kijken.” Drie jaar later wordt hij chef-dirigent van het Boston Symphony Orchestra. Die functie bekleedt hij bijna 30 jaar. In die jaren bouwt hij een groot vertrouwen op bij zijn muzikanten. In zijn tijd als chef-dirigent in Boston, is hij ook artistiek leder van het festival Tanglewood – de “zomerresidentie” van het orkest. Daar geeft hij veel lessen aan jonge dirigenten. Ook aan Jurjen Hempel. Hij vertelde erover in Podium.

Controverse

Hij lijkt geschikt voor elk repertoire; hij heeft een donkere Germaanse klankkleur, geschikt voor de muziek van Beethoven, Brahms en Mahler en ook zijn Franse toon ontwikkelt zich. In zijn jaren in Boston dirigeert hij muziek van Beethoven tot Messiaen, maar zijn tegenstanders bekritiseren zijn frequente afwezigheid en twijfelen hevig aan zijn kunnen. Er wordt gezegd dat hij fantastisch dirigeert, qua tempo, ritmiek en hij toont werkelijk leiderschap. Hij dirigeert veel uit zijn hoofd. Bijna alle concerten dirigeert hij zonder partituur. Dat is razend knap. Maar de expressieve, emotionele kant van de muziek is er vaak niet. Een violist uit het Boston Symphony Orchestra zegt in een interview dat het reuze knap is dat hij alles uit zijn hoofd kan leren. Hij zou zelfs het telefoonboek of King Lear nog uit zijn hoofd kunnen leren, maar dat alle expressie in zijn muziek ontbreekt. In onderstaande video zie je de partituur van Sheherazade van Nikolaj Rimski-Korsakov klaarliggen, maar gedurende het stuk, blijft de partituur gesloten.

Seiji Ozawa dirigeert niet zo vaak in Nederland. Na zijn vliegende start bij het Boston Symphony Orchestra, was Nederland misschien te klein voor hem. In 2001 staat hij voor het laatst op de bok bij het Concertgebouworkest.

Seiji Ozawa koestert een grote liefde voor opera. In 2002 wordt hij chef-dirigent van de Wiener Staatsoper. Dat is ook het jaar waarin hij het Nieuwjaarsconcert van de Wiener Philharmoniker dirigeert. Omdat bij hem slokdarmkanker werd geconstateerd, moest hij zijn functie als chef in 2010 neerleggen. Maar hij blijft wel actief als dirigent.

Het is niet eenvoudig zijn dirigeerstijl te omschrijven. Seiji Ozawa is niet zo uitgesproken als zijn collega's. Ook heeft hij zich niet gespecialiseerd in een bepaalde periode, zoals bijvoorbeeld Nikolaus Harnoncourt dat wel heeft gedaan. Ook blonk hij niet uit als Mahler-dirigent of Mozart-dirigent. Hij heeft wel heel mooie opnames gemaakt, zoals bijvoorbeeld de opname van de Vioolconcerten van Alban Berg en Igor Stravinsky met Izhak Perlman en het het Boston Symphony Orchestra en Ma mère l'oye van Maurice Ravel. Toch heeft hij geen herkenbaar signatuur aan zijn opnames gegeven. Het is allemaal heel keurig en bijna wiskundig uitgedacht.

Eigen orkest

In 1984 richt hij zijn eigen orkest op. Het Saito Kinen orchestra. Een ensemble dat bestaat uit goede Japanse musici. Het orkest is genoemd naar zijn Japanse leraar Saito Kinen. Met dit orkest nam hij ook tal van werken op. In 1992 ontstond het Saito Kinen Festival, dat later uitgroeide in het Seiji Ozawa Matsumoto Festival. Het is een groot festival dat ieder jaar in mum van tijd is uitverkocht. Met het Saito Kinen Orchestra maakt Ozawa prachtige opnamen, waaronder een opname van het altvioolconcert van de Japanse componist Toru Takemitsu.

Laatste jaren

In 2022 dirigeerde hij nog éénmaal zijn orkest. Via een live videoverbinding stuurt hij met zijn orkest de Ouverture Egmont van Beethoven de ruimte in. Op dat moment is Seiji Ozawa al een broze man. Hij dirigeert het orkest vanuit zijn rolstoel. De laatste jaren van zijn leven lijdt Seiji Ozawa aan de Ziekte van Alzheimer. Een wrange gedachte, voor iemand die al zijn partituren uit zijn hoofd kende. Op 6 februari overlijdt Seiji Ozawa aan een hartstilstand.