Podium

De mooiste opnamen van Eduard van Beinum

foto: De Nijs / ANPfoto: De Nijs / ANP

Klassiek
De mooiste opnamen van Eduard van Beinum

In januari verscheen er een box met het complete oeuvre van dirigent Eduard van Beinum. Hij was van 1945 tot zijn dood in 1959 chef-dirigent van het Concertgebouworkest. Hij was de dirigent die het orkest weer uit het dal moest halen na de Tweede Wereldoorlog. Deze week herdenken wij zijn sterfdag in Podium door de mooie opnames van de nieuwe box te draaien.

Eduard van Beinum werd in 1900 geboren in Arnhem. Zijn familie was muzikaal: zijn vader was bassist, zijn grootvader dirigent en zijn broer speelde viool. Eduard van Beinum kreeg zelf ook al op jonge leeftijd viool- en pianoles. Na zijn studie was hij een veel gevraagd pianist – zowel al solist als begeleider.

In 1925 werd hij dirigent van de Zutphense Orkest Vereeniging en 2 jaar later werd hij dirigent van de Haarlemse Orkestvereniging. Die functie bekleedde hij tot 1931. In 1929 dirigeerde hij zijn eerste concert bij het Concertgebouworkest in een programma met muziek van Haydn, Rimski-Korsakov en Saint-Saëns. Twee jaar later werd hij benoemd tot tweede dirigent van het Concertgebouworkest naast Willem Mengelberg. Van Beinum bekleedde die functie tot 1938. Toen werd hij "tweede eerste dirigent". Tijdens de oorlogsjaren was hij plaatsvervangend eerste dirigent. In die functie dirigeerde hij enkele concerten voor de bezetter, wat hem na de oorlog op een berisping kwam te staan. In 1943 weigerde hij een concert voor een nazi-organisatie te dirigeren. Na de oorlog werd hij chef-dirigent van het Concertgebouworkest.

Van Beinum heeft na de oorlog ongelofelijk veel werk gedaan. Hij moest het orkest opnieuw opbouwen. In de oorlog zijn veel orkestleden vermoord in de vernietigingskampen. Hij heeft het orkest laten groeien, maar hij groeide zelf ook mee met het orkest. Hij zag zichzelf niet boven het orkest staan, maar hij omschreef zijn functie als “eerste onder gelijken”. Van Beinum zette de tradities van Mengelberg voort. Zo dirigeerde hij jaarlijks de Matthäus-Passion en hij dirigeerde regelmatig de symfonieën van Mahler. Hij introduceerde ook de symfonieën van Anton Bruckner in Amsterdam, die hij bijna allemaal dirigeerde. Hij dirigeerde ook vaak muziek van Nederlandse bodem. Hij zette bovendien muziek van “entartete” componisten op het programma: werken van componisten die tijdens de Duitse bezetting niet gespeeld mochten worden.

Ook over de landsgrenzen werd hij steeds bekender. In 1945 werd het Concertgebouworkest met Van Beinum uitgenodigd het jaar daarop te spelen in Engeland op uitnodiging van the London Philharmonic Orchestra. Van Beinum dirigeerde het London Philharmonic Orchestra en in 1956 werd hij chef-dirigent van het Los Angeles Philharmnonic Orchestra.

Hij ontving Eredoctoraten van de Rutgers University in New Jersey en van de Amsterdamse Gemeente Universiteit.

Op 13 april 1959 stierf Van Beinum plotseling tijdens een repetitie met het Concertgebouworkest. Hij dirigeerde de Eerste Symfonie van Johannes Brahms. Een paar dagen na zijn dood, dirigeerde Bernard Haitink het herdenkingsconcert. Dat was geen toeval, want het Concertgebouworkest wilde graag dat Haitink de opvolger werd van Van Beinum. Dat was ook de wens van Van Beinum zelf. Er waren parallellen tussen de dirigeerstijl van Van Beinum en Haitink, zo vertelde een altist: “Beiden waren menselijke dirigenten, niet dictatoriaal, ze musiceerden met de musici mee.” En zo zag van Beinum het zelf ook. “Een dirigent moet niet tiranniek zijn. Een dirigent met zich verdiepen in de mogelijkheden van elk orkestlid en alles eruit halen.”