2 december: de geboortedag van Maria Callas

Is het typisch voor deze tijd dat we steeds meer kijken naar 'de mens achter de kunstenaar' en niet zozeer naar wat de kunstenaar echt kan? Maria Callas zou op 2 december 100 jaar geworden zijn. Ze was een operazangeres, ze is een medialegende: een dankbaar object voor hen die vooral interesse hebben in 'het verhaal achter'... Voor het grote publiek is haar zangkunst, haar talent als operazangeres, zo ongeveer aan het verdwijnen onder verhalen over schandalen, zogenaamde rivaliteit met andere zangers, de mannen in haar leven, haar ongelukkige jeugd en haar enorme gewichtsverlies. En natuurlijk - we zijn er dol op - haar divagedrag. Er worden vaak dingen over haar gezegd, die veel te ongenuanceerd of niet waar zijn. Heeft ze zichzelf en sopraan Renata Tebaldi vergeleken met respectievelijk champagne en Coca-Cola? Nee. Is ze de operazanger die het acteren op het operatoneel heeft uitgevonden? Niet echt.

Studeren, studeren, studeren

Maria Callas werd niet Maria Callas door het leiden van een turbulent leven. Ze had een bijzonder, direct herkenbaar stemgeluid. Ze had een uitstraling en intensiteit die uniek waren. En vooral: ze studeerde, werkte, studeerde en studeerde nog eens: muzikale perfectie was een vereiste. Mezzosopraan Teresa Berganza vertelde ooit dat Callas intens oefende op het trappen lopen als Cherubini's Medea: ze was bijziend en wilde tijdens de voorstelling zonder vrees of terughoudendheid trappen op of af rennen. Komiek André Bourvil was in Parijs haar buurman en klaagde ooit dat ze maar niet stopte met haar stemoefeningen, zelfs voor een rol die ze al helemaal van buiten kende. "Violist Jasha Heifetz stopt na al die jaren toch ook niet met studeren?" zei Callas zelf ooit.

Een wonder

Ze streefde naar het beste en haalde tijdens haar zangopleiding al alles uit haar lessen: om bij te leren bleef ze tijdens die van anderen gewoon meeluisteren. De stem van de piepjonge zangeres was groot en werd al snel ingezet voor rollen in opera's van Richard Wagner, zoals Brünnhilde in Die Walküre en Kundry in Parsifal. Dirigent Tullio Serafin zette haar in voor de belcanto-opera's van Donizetti en Bellini. En daar gebeurde een wonder: een grote, dramatische stem die slank en met precisie zong, die donkerder klonk dan die van veel van haar collega's in hetzelfde repertoire. Een stem die de muziek alle recht deed en de tekst ook: die het huwelijk van tekst en muziek in opera begrijpelijk en menselijk maakte. In de waanzinscène uit Lucia di Lammermoor van Donizetti horen we de verstandsverbijstering van Lucia, die zojuist een man vermoord heeft met wie ze niet wilde trouwen. En we horen wat Donizetti geschreven heeft en wat je daar als zanger mee kunt doen.

Callas' precisie, ten dienste van de muziek, die wordt nog wel eens vergeten. Fascinerend is haar debuutoptreden in de Parijse Opera op 19 december 1958: Callas staat op het podium in een schitterende robe. Het orkest zet in: Casta diva uit Norma van Vincenzo Bellini. Tijdens de anderhalve minuut orkestrale inleiding staat de diva getransformeerd als de Gallische hogepriesteres op haar inzet te wachten. De uit duizenden herkenbare stem begint, zingt Bellini zoals Bellini gezongen hoort te worden: Norma aanbidt de maangodin. Het koor is veel minder geconcentreerd: het mist zijn inzet op 3'09 en verliest alle coherentie als de biddende Galliërs, totdat Callas op 3'18 haar hogepriesterlijke hand verheft en bij haar inzet vol doeltreffende autoriteit weer laat zakken: we zijn híer, mensen! Geen moment verlies je het gevoel dat daar Norma zelve staat, maar de aanwijzing is duidelijk. Callas schept orde en zet het koor op zijn plek.

Callas begon al tijdens haar tienerjaren met optreden. Het was, zoals ze later zou zeggen, haar kleine carrière. Haar grote carrière speelde zich af in de jaren 50: om allerlei redenen deed haar stem steeds minder vaak wat zij ervan verlangde en halverwege de jaren 60 trok Callas zich als zangeres terug. Ze liet een uitgebreide hoeveelheid opnamen na: we horen haar daar in haar favoriete rollen en soms ook in rollen die ze nooit op het podium vertolkte of wilde vertolken. We horen echter altijd dat het Maria Callas is en we horen nooit dat ze zich er gemakkelijk vanaf maakt of niet geïnteresseerd is.