Antonia Brico
- Klassiek
- Antonia Brico
Steeds meer vrouwen breken door het glazen plafond in het mannenbolwerk van de dirigentenwereld. Bijna een eeuw geleden was de Nederlandse Antonia Brico één van de pioniers. In dat gevecht hield ze zich op de been met het mantra: 'Er is altijd een toekomst.'
Eerste vrouw in dirigentenopleiding in Berlijn
Haar vakgenoten herkenden een groot dirigent in de Nederlands-Amerikaanse Antonia Brico (1902-1989). En met haar talent en wilskracht schoot ze menig bres in het mannenbolwerk van de klassieke muziek. Als eerste vrouw kreeg Brico toegang tot de prestigieuze dirigentenopleiding van de Hochschule der Künste Berlin, waar jaarlijks zo’n drie leerlingen werden aangenomen. In de jaren dertig stond ze als eerste vrouw voor fameuze orkesten als de Berliner Philharmoniker en The New York Philharmonic. Dat laatste gebeurde door tussenkomst van de Amerikaanse presidentsvrouw Eleanor Roosevelt. De destijds vrouwelijke manager van het orkest beet Brico toe dat ze het een schande vond, "een dirigente voor deze heerlijke musici", maar ze kon een petitie met vierduizend handtekeningen, waaronder die van de first lady nu eenmaal niet negeren.
De beroemde Mahler-vertolker Bruno Walter was een van Brico’s talrijke bewonderaars. De beroemde Finse componist Jean Sibelius schreef dat zijn Tweede symfonie onder haar handen voor hem opnieuw een belevenis werd. Toch raakte Brico al gedurende haar leven in de vergetelheid.
Documentaire uit de jaren zeventig over Antonia Brico
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
"Geen enkel orkest wilde haar een vaste aanstelling bieden"
Haar jongste neef, journalist Rex Brico, maakte dat proces van dichtbij mee. In 2018 keek hij in weekblad Elsevier op 90-jarige leeftijd terug op hun tijd samen. Vlak na de oorlog, op zijn negentiende, woonde hij een half jaar bij zijn nicht in Denver, toen hij nog vast van plan was om concertpianist te worden. Beiden voelden een innige verbondenheid. In de decennia daarna troffen ze elkaar vrijwel elke zomer in Europa.
"Haar aantrekkingskracht werd tegelijkertijd haar tragiek", stelt hij. "Antonia was een bezienswaardigheid door haar vrouw-zijn. 'Rex, I am a sensation', constateerde ze. Dat vond ze op zich niet erg, zolang ze kon dirigeren. Maar sensaties zijn doorgaans eenmalig. Geen enkel orkest wilde haar een vaste aanstelling geven."
Een woelige jeugd ging vooraf aan Antonia Brico’s opmerkelijke loopbaan. Begin twintigste eeuw kwam ze ter wereld in Rotterdam als het kind van een katholieke tienermoeder en een pianist die spoorslags de benen nam. Ruim vier jaar later ontvoerden protestante pleegouders haar naar de Verenigde Staten, op de dag dat de rechter zich zou uitspreken over een terugkeer naar haar echte moeder. Onder de Californische zon in Oakland wist het meisje niet beter dan dat ze Wilhelmina Wolthuis heette.
"Haar herinneringen aan die kinderjaren waren vreselijk", zei Brico. "Ze bezat een uitgesproken eigen wil, wat ontaardde in een voortdurend gevecht met haar heerszuchtige pleegmoeder. Rond haar tiende beet ze – door alle spanningen – de nagels bijna tot op het vlees af. De ouders kregen van de huisarts daarom de raad haar te laten musiceren. Ze kochten een tweedehands piano, en vanaf dat moment ging Antonia vijf tot zes uur per dag op in de muziek."
- In het kunstwerk The Dinner Party van Judy Chicago is Antonia Brico een van de 999 vrouwen op de Heritage Floor.
- Brico werd in 1986 opgenomen in de Colorado Women's Hall of Fame.
- In 2018 kwam de speelfilm De Dirigent van Maria Peters uit over Brico's strijd om als vrouw dirigent te worden, met in de hoofdrol Christanne de Bruijn.
- In 2019 verscheen het boek De Dirigent, geschreven door Maria Peters.
De vrouwen van eigen bodem - Muziek is een vrouwelijk woord
"De Brico’s zijn armoedzaaiers en ongevoelige krengen"
Haar pleegmoeder bracht Brico onder in een vaudeville groep, die optrad in grote warenhuizen en supermarkten. Op die manier kon de vijftienjarige pianist geld verdienen voor het gezin. Gedurende een ruzie daarover, ontdekte ze haar ware identiteit. "De herinnering stond jaren later nog helder op haar netvlies", vertelde neef Rex Brico. "Ze werd uitgescholden en zei tegen haar moeder: 'Dat zeg je toch niet tegen je kind!' Waarop ze als antwoord kreeg: 'Je bent mijn kind helemaal niet. Je echte moeder heeft je in de steek gelaten. Die Brico-familie van jou bestond uit armoedzaaiers en gevoelloze krengen.' En ze pakte de advertentie, waarin Agnes Brico vroeg om een gezin dat tegen betaling kost en inwoning wilde verlenen aan een kind op tijdelijke basis."
Het verbijsterde kind liep naar haar pleegvader, via wie ze haar ware naam te horen kreeg. Drie jaar later, tijdens haar studie in New York, ontmoette ze een medewerker van de Nederlandse ambassade, die achterhaalde dat haar moeder kort na haar vertrek was gestorven. Maar hij vond ook haar grootvader en ooms en tantes terug. "In 1926, twee jaar voor mijn geboorte, keerde Antonia voor het eerst terug naar Nederland, waar ze introk bij onze oom Theo."
Making-of van de speelfilm De dirigent (2018) van Maria Peters
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
Duitse critici noemden haar meteen wonderkind
Eind jaren twintig trainde Antonio Brico eerst operazangers in het Duitse Bayreuth voor de machtige nazaten van componist Richard Wagner, wiens weduwe Cosima toen nog leefde. "Stuk voor stuk nazi’s, vertelde ze me later", zei Brico. Vervolgens kon ze op de Hochschule in Berlijn terecht. De publieke scepsis was groot voor haar debuut bij de Berliner Philharmoniker, maar na afloop bestempelden critici haar meteen tot "wonderkind".
Ook in Amerika beleefde Brico triomftochten, onder meer voor vijftigduizend bezoekers in de Hollywood Bowl in Los Angeles. Ze begon eveneens het New York Women Symphony Orchestra , weer met hulp van first lady Roosevelt en andere mecenassen, "doorgaans rijke weduwen", volgens neef Rex Brico. Haar bejubelde debuut in Denver in 1940 bracht een geruchtenstroom op gang dat ze daar favoriet was voor de vacature van chef-dirigent. En zo verliet Brico New York om zich te vestigen in de hoofdstad van Colorado. Maar vier jaar politiek touwtrekken later deinsde het orkest ervoor terug haar een vaste aanstelling te geven. En dus bevond Brico zich als dirigent plotseling in een niemandsland, waar pianolessen haar bron van inkomsten vormden.
Ze begon beroemde musici aanbevelingen te vragen om weer ingangen in de orkestwereld te vinden. Ze benaderde pianist Arthur Rubinstein en dirigent Bruno Walter, maar die waren terughoudend. Beiden wilden haar eerst zien repeteren. Met behulp van een van haar mecenassen huurde Brico daarop in New York de fameuze Carnegie Hall en zestig musici, met wie ze de Tweede symfonie van Brahms instudeerde. "Brico", schreef Walter nadien, "is zonder twijfel een geboren dirigent." Het mocht niet baten, de oogst bleef steken op enkele concerten per jaar.
In mijn leven is naast muziek geen plek voor een ander.
Rex Brico zag zijn nicht ermee worstelen toen ze na de oorlog gestadig een hechte band opbouwden. "Ze leed daaronder, tot aan haar dood. Ik heb haar huilend van woede bij impresario’s zien smeken om concerten. En toch was Antonia ook vol van leven en kracht. Mijn sombere buien bestreed ze met de woorden: 'Rex, there is always a future.' Muziek bleef haar houvast, 'mijn religie', zei ze. Die noten bezaten iets mystieks, denk ik. Aan onze oom Theo vertelde ze eens: 'Je kunt niet voorstellen wat voor een ervaring je ondergaat wanneer je honderd mensen kunt laten spelen wat jij in je hoofd hoort.' Die magie, daar moest veel voor wijken. Ze trouwde nooit. 'Want in mijn leven is naast muziek geen plek voor een ander', vond ze."
