Wie is pianist Martha Argerich?

Een goede vriend noemt pianist Martha Argerich "de puurste mens die ik ken". Al plaatst hij er wel een kanttekening bij. "Uiteraard is ze ook onmogelijk, gek en wispelturig, maar dat hoort nu eenmaal bij die puurheid."

Afzeggingen

Wie een kaart voor een van haar concerten koopt, moet altijd afwachten of ze komt opdagen. Haar manager stelde dat Argerich er alles aan doet om haar loopbaan te verwoesten. En ieder ander zou dat ongetwijfeld zijn gelukt met zoveel afzeggingen. Maar bij de Argentijnse pianiste vergroot deze grilligheid slechts de mythische stralenkrans rond haar.

Want wanneer ze komt opdagen, is haar spel een openbaring. "Dan bewijst Argerich dat met de zondeval niet het hele paradijs verloren ging", schreef een Amerikaanse recensent. Angstaanjagende stukken waarop andere pianisten bijkans hun vingers breken, zoals de Toccata van Schumann, gebruikt Argerich al jarenlang als warming-up voor optredens.

'Niet van deze wereld'

"Haar dirigeren voelt alsof je in de nabijheid van een vuurbal bent", zegt de Italiaans-Britse maestro Antonio Pappano. "Hoe moeten we haar pianospel kenschetsen? Het ontstijgt alles wat wij ons normaalgesproken bij dat begrip voorstellen. Het is - evenals zijzelf - niet van deze wereld." Of zoals haar ex-genoot, pianist Stephen Kovacevich het uitdrukt: "Zou Mercurius, god van welsprekendheid uit de Romeinse mythologie, piano kunnen spelen, dan zou Martha zijn spel belichamen."

Tsjaikovski

Martha Argerich met haar ex-man, dirigent Charles Dutoit, in Tsjaikovski’s Eerste pianoconcert:

Streberig

Argerich ziet in haar muzikale talent zowel een zegen als een vloek. Haar lot werd bezegeld toen ze zich - twee jaar oud - op de kleuterschool liet uitdagen. Een jongen van vijf beweerde dat zij geen piano kon spelen. Daarop kroop de kleine Martha achter het instrument en vertolkte - uit haar hoofd - foutloos de melodie die de juf die ochtend voor de kinderen had gespeeld. De verbijsterde vrouw belde haar ouders en vanaf die dag stond vast dat Argerich pianist zou worden.

Haar streberige moeder hield haar dochter in het vervolg thuis en vond in het Buenos Aires van vlak na de oorlog een strenge pianoleraar, Italiaan Vicente Scaramuzza, die ook de bijna even oude Daniel Barenboim onder zijn hoede had. Ze was toen vijf jaar oud, "maar had de ziel van een veertigjarige", zei Scaramuzza later.

Ondraaglijk eenzaam op het podium

Tegen de tijd dat Argerich oud genoeg was om zelf keuzes te maken in het leven, bleek ze zo vergroeid met de piano dat er nog maar één weg voor haar openlag. De eenzaamheid uit die jaren leidde er later toe dat ze een afkeer van solorecitals kreeg. "Ik voelde me altijd zo ondraaglijk alleen op het podium", vertelde ze. "Dat kwam doordat ik in mijn kinderjaren niet naar school ging. Niemand begreep hoezeer ik leed onder de vele uren pianostudie, zonder de ervaringen te kunnen delen met mijn leeftijdsgenoten. Daarom voelde ik me vreemd op het podium, gescheiden van andere mensen. Het publiek is geen gezelschap, hoe vriendelijke en begeesterd ook. Alleen het samen musiceren, kan die eenzaamheid opheffen."

Martha Argerich en Daniel Barenboim spelen piano vierhandig:

‘Een renpaard kun je niet laten trippelen’

De Argentijnse president Juan Peron gaf haar ouders een baan in de ambassade in Wenen, zodat de jonge tiener Martha kon studeren bij de pianist voor wie ze een mateloze bewondering koesterde: de excentrieke Friedrich Gulda. Hij was de man die haar vormde en die het doodernstige meisje de humor in de muziek liet ontdekken. En die haar zichzelf liet zijn. Voordien had Argerich even les genomen bij Madeleine Lipatti, weduwe van de grote Dino Lipatti, die haar vurige aard probeerde te temmen. "Madeleine", zei een collega-docent, "een renpaard kun je niet laten trippelen."

Horowitz

Op haar zestiende won Argerich twee grote concoursen in Genève en Bolzano, maar het podium joeg haar angst aan. Ze ging naar New York in de hoop les te kunnen krijgen van haar idool Vladimir Horowitz en om aan haar heerszuchtige moeder te ontsnappen. Maar de Russische pianist moest met dezelfde demonen als Argerich afrekenen. Hij bevond zich middenin een periode van twaalf jaar waarin hij niet in het openbaar durfde op te treden.

Tot overmaat van ramp werd Argerich onbedoeld zwanger en keerde terug naar Europa. Een jaar of drie leek het alsof de jonge twintiger de piano vaarwel zou zeggen, maar ze hervond haar hartstocht onder de hoede van pianist Stefan Askenase, en vooral van diens vrouw Anny. "Door haar begon ik weer te spelen", zei Argerich. "Ze straalde iets bijzonders uit als een zon."

De jonge Martha Argerich speelt Chopins Derde Scherzo tijdens het door haar gewonnen Chopin Concours in 1965:

'De zwarte panter van de piano'

Haar doorbraak kwam met de winst in het Chopin Concours van 1965. De 24-jarige Argerich blies daar iedereen van de stoel met haar muzikale instinct, haar charisma en haar impulsiviteit. Kranten schreven over "de zwarte panter van de piano". In de jaren erna bouwde de pianist tegen wil en dank haar roem gestadig uit. Als het om componisten gaat, zegt ze, is Beethoven "mijn god", Prokofjev en Ravel "mijn beste vrienden" en Schumann "beroert me zo persoonlijk dat ik er tranen van in de ogen krijg". Het zijn metgezellen, maar ook de angst blijft haar altijd als een schaduw volgen, erkent ze in een interview met ex-man en pianist Stephen Kovacevich.

Verlegen

"Ik herinner me dat ik op mijn negende een Mozart-concert moest spelen", vertelt Argerich. "Ik ging naar het toilet, knielde en zei tegen mezelf: “Als ik een fout maak, zal ik sterven.” Ik heb nooit precies de vinger kunnen leggen op wat mijn probleem is met optreden in het openbaar. Maar ik ben erg verlegen. Bij mijn allereerste concerten als kind rende ik het podium op, speelde mijn noten en sprintte dan weer terug de coulissen in. Je kiest je eigen karakter nu eenmaal niet zelf."

Optreden

De zwarte panter is inmiddels grijs geworden, maar met haar 83 jaar treedt Martha Argerich nog steeds op. In 2023 moest ze wegens hartproblemen nog een aantal concerten afzeggen, maar dit jaar stond ze weer op het concertpodium tijdens het Granada Festival. Haar optreden is te horen in het Zomeravondconcert van 13 augustus 2024.