In een notendop

Muziek in een Notendop #26: Wat is een Fuga?

foto: MAXfoto: MAX

Klassiek
Muziek in een Notendop #26: Wat is een Fuga?

Bach's Toccata en Fuga in d klein kennen we bijna allemaal. Maar wat is eigenlijk een fuga? Sander legt het je uit. En hij vertelt wat Barbapapa, Nissan en een tropisch eiland met dit onderwerp te maken hebben.

Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.

Fuga

Het woord Fuga komt van het Latijnse fugere dat vluchten betekent. De fuga is dus een muzikale vlucht. Een fraai staaltje muziektechniek, dat in de 18e eeuw tot volle bloei kwam en waarin het begrip contrapunt op expertniveau kan worden geanalyseerd.

Bach schreef veel fuga's, die onder meer te vinden zijn in het Wohltemperierte Klavier. Elke fuga begint met een eenstemmig fugathema dat ook wel dux genoemd wordt. Het thema begint doorgaans op de tonica, de grondtoon van de toonsoort. Aan het einde van het thema zet de tweede stem diezelfde melodie in maar dan op een andere toonhoogte: de comes.
Een doorsnee fuga heeft minstens 3 stemmen, maar het kan altijd gekker: de echte pro componeert een 10-stemmig exemplaar.

Stuk voor stuk hoor je de binnenkomst van de verschillende stemmen, de expositie. Daarna gaan ze aan de wandel. Je kan van alles met zo'n thema. Horizontaal spiegelen, achterstevoren spelen (retrograde), uitrekken, versnellen, versneld laten inzetten - zo'n fugathema wordt eigenlijk een muzikale Barbapapa.

Bach's techniek nam zo'n hoge vlucht dat hij moeiteloos vocale fuga's schreef. Zoals in bijvoorbeeld de Johannes-Passion. Als je niet van stemmige stuff houdt, valt er nog steeds veel te genieten. Neem de finales uit Mozarts Jupitersymfonie en Bruckners Vijfde symfonie.