Muziek in een Notendop #15: Partituur

Wat is een partituur?

Kennen we het spoorboekje nog? Je wist welke trein op welk moment van welk spoor zou vertrekken, op welke stations er werd gestopt en wat het eindpunt was. Een dirigent kan ook niet zonder spoorboekje. Maar dat noemen we dan de partituur. Dit woord komt van het Latijnse 'partitura', dat slaat op de 'verdeling'. De verdeling van alle partijen van een stuk. De partituur is dus de volledige notering van alle partijen van een muziekstuk. Van boven naar beneden de verschillende instrumenten, van links naar rechts de voortgang van het stuk. Bijvoorbeeld: de partituur van een symfonie, geschreven voor houtblazers, koperblazers en strijkers bevat netjes onder elkaar alle muzieknoten en tekens voor de genoemde instrumenten. En een groep als de strijkers bijvoorbeeld heeft violen, altviolen, cello's en contrabassen. Zo'n groep wordt dan van hoog naar laag klinkend gerangschikt. De volgorde van instrumenten en instrumentgroepen is vast. Dat is wel zo handig voor componisten, musici, dirigenten en uitgevers van partituren.

De dirigent heeft de partituur nodig om een muziekstuk te doorgronden, te interpreteren. In de concertzaal zie je regelmatig zo'n kloek boekwerk op de lessenaar van de dirigent liggen. De musici hebben een veel dunner stapeltje muziek, want een violist heeft bijvoorbeeld genoeg aan z'n eigen noten. En de slagwerker heeft die vioolpartij weer helemaal niet nodig en hoeft alleen z'n eigen partij te zien. Alles komt samen in de partituur.

Aan het eind van de Middeleeuwen, toen de muzikale gezelschappen nog wat kleinschaliger waren, had je de eerste partituren. Koorboeken, met de verschillende partijen bij elkaar genoteerd. Dat werd gangbaar met de introductie van de boekdrukkunst. Het oogde nog niet heel overzichtelijk - alle partijen strak in het gelid onder elkaar gedrukt zou duren tot de achttiende eeuw. Met het verstrijken van de tijd werden de partituren steeds verfijnder én complexer. Er kwamen steeds meer tekens voor muzikale articulatie en andere speelaanwijzingen. Tot we halverwege de twintigste eeuw geconfronteerd werden met de grafische partituur.

Anno 2023 doen we het nog steeds met partituren. Sommigen worden helemaal wild van het bekijken van een stokoude partituur van de componist zelf. Zo'n handgeschreven partituur heet 'autograaf' en is serieus geld waard. In 2016 ging de autograaf van Mahlers Tweede symfonie onder de hamer voor £4,546,250. Wie tegenwoordig noteert, doet dat vaak digitaal. Superhandig: even knippen en plakken en je voorziet een heel orkest van nootjes. En via IMSLP (het International Music Score Library Project) kan je uren door duizenden partituren turen en omdat het vaak gaat om rechtenvrije muziek uit oude bronnen, is de prijs doorgaans 0 euro.

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop