Muziek in een Notendop #45: Wat is een coda?

Wat is een coda?

Is het een doelwit voor een scherpschutter? Geheimtaal van de illuminati? Nee, het is een muzikantencode. Coda welteverstaan. Coda is Italiaans voor staart. In de muziek is de Coda ook de staart, de passage waarin een muziekstuk tot een einde komt. De oorsprong ligt in het Latijnse woord Cauda en sloeg in de 12e en 13e eeuw op een afsluitende melismatische passage. Je weet wel: melismatisch, het uitsme-he-he-he-he-ren van lettergrepen over meerdere noten. Later, in de klassieke periode, werd een coda een bouwsteen in bepaalde strakke muziekvormen, zoals de sonate of de variatievorm. In de sonatevorm zorgt een coda voor een afronding van een passage waarin een thema en een doorwerking van dat thema zijn geweest.

En in een variatievorm is de coda na een set variaties op een thema het afsluitende element waarin ook ineens wat nieuwe frisse noten kunnen voorkomen. Als het variaties op een saai thema waren, kan je d'r met een coda toch nog een happy end aan breien. Ludwig van Beethoven kon er moeilijk een einde aan breien. Of misschien bree hij zo goed dat z'n coda's gewoon heel lang werden. In sommige gevallen had een coda bij hem net zoveel muzikale inhoud als al het voorgaande. Voor de finale van zijn Achtste symfonie heeft hij zo'n kloeke coda gebreeën, nou, als hij hetzelfde nou met wol kon, zat heel Wenen er warmpjes bij. Maar we kunnen niet allemaal Beethoven zijn. Als je 't kleiner aanpakt, schrijf je een codetta. Een codetta, Italiaans voor staartje, is dan geen afronding van een heel muziekstuk, maar van een sectie, een deel van een stuk.

De popmuziek, vanaf de jaren 60 van de 20e eeuw, zit ook vol met coda's. Sommige coda's zijn zelfs langer dan de rest van het liedje. Ik heb het over Hey Jude van The Beatles. Je weet wel, vanaf naaaa-na-na-nanana-naaaa, dat gedeelte duurt vier minuten all the way to the end. Bijna net zoals de monniken met die melismatische stuff. Van pop via jazz tot christelijke worshipmuziek: zo'n coda, ook wel outro of tag genoemd, doet nog steeds dat muzikale strikje erom. Voor musici van nu is het wel zaak dat je je muzikale verkeersbordenkennis op orde hebt. Vaak komt de coda aan het eind van een liedje, na een herhaald refrein ofzo. De verlossing is dan nabij, het liedje is bijna klaar. Niet elk stuk heeft een coda nodig en andersom is het ook zo: soms is een stuk ineens klaar, terwijl er voor je gevoel nog wat muzikale unfinished business is.

Wat is nou het doel van een coda? Nou precies, het ís het doel. Door z'n plaats aan het eind van een muziekstuk is een coda de plek om het muzikale idee af te ronden, te vervolmaken. Om de rook te laten verdwijnen die ontstond tijdens het tumult van de muzikale clímax van een stuk. De coda ligt daarna, in het windstille avondrood van een stuk. Het is een manier om terug te blikken op dat wat er zo mooi heeft geklonken in de compositie. Een goede coda lost eventuele onbevredigde gevoelens van voltooiing in en maakt dat je na het slotakkoord bijna onbewust met je hoofd wil knikken: ja, zo was het, zo moest het zijn. We beleefden een muzikale reis en zijn heelhuids aangekomen op onze bestemming: Apeldoorn. Ja, Apeldoorn. Daar vind je CODA. Cultuur Onder Dak Apeldoorn. Een goede coda is, net als Apeldoorn, helemaal het einde.

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop