Muziek in een Notendop #9: Filmscore

Wat is een filmscore?

Zet tijdens een spannende filmscène het geluid uit, of draai een vrolijk stukje muziek onder diezelfde spannende scène. Welk effect heeft dat? Weg spanning. Weg sfeer. De haai in Jaws is zonder de iconische klanken van John Williams een stuk minder eng. Conclusie: muziek is bij een film onmisbaar als het gaat om overbrengen van sfeer en emoties.

Improvisatie

Eind negentiende eeuw werden de eerste films gemaakt. Stomme films. Bezoekers ergerden zich aan de herrie van die stomme projector. Om dat geluid te overstemmen werd er een pianist, organist of ensemble ingezet. Deze musici mochten improviserend de film van muziek voorzien. Het publiek had geen last meer van de projector en wist zo aan de hand van de muziek welke stemming het beeld probeerde over te brengen. De improvisaties kwamen steeds meer vast te liggen.

Camille Saint-Saëns was met L’Assassinat du Duc de Guise in 1908 een van de eerste die een originele compositie schreef voor een stomme film. De zogenaamde filmscore was geboren. Toen eind jaren twintig van de vorige eeuw bewegend beeld en geluid samen konden worden opgenomen, werd het nog belangrijker om muziek speciaal voor film te componeren. Klassieke componisten als Darius Milhaud en Arthur Honegger volgden het voorbeeld van Saint-Saëns. Erik Satie ging een stap verder en kwam in 1924 met de eerste synchrone filmmuziek, die frame voor frame samenging met het beeld, in Entr'Acte van René Clair. Het moment waarop de geluidsfilm z’n intrede deed, is 1927: met Al Jolson in The Jazz Singer verandert de cinema voorgoed. Het beeld werd aangevuld met gesynchroniseerde filmmuziek én gesproken dialogen. In 1933 bleek in King Kong hoe sterk het effect kon zijn van muziek die naadloos samenvalt met spannende scènes op de witte doek.

Charlie Chaplin

Iemand die zowel vóór als ná de geluidsrevolutie werkte was Charlie Chaplin. Een menselijk duizenddingendoekje, een echte doehetzelver. Hij was scenarist, regisseur, hoofdrolspeler, producent én schreef de filmmuziek, bijvoorbeeld bij de hitfilm met de toepasselijke titel Modern Times. Met Chaplin zitten we in de Golden Age of Hollywood. Een gouden tijd die liep van de jaren 20 tot de jaren 60 van de 20ste eeuw. De ontwikkeling van de filmmuziek nam een hoge vlucht. De grandeur en de budgetten waren grenzeloos en de muziek klonk episch, groots, bombastisch, vol lyriek. Schallende trompetten, klinkende bekkens en zwoele strijkers. Steeds meer werd de filmscore aangepast aan het filmgenre. Zoete klanken voor romantische films, onheilspellende lage strijkers en plotseling slagwerk bij thrillers en een soort klanksoep als het om experimentele films ging. Iconisch is de douchescène uit Psycho van Hitchcock. Een film uit 1960 met hakkende violen die nog steeds voor koude rillingen zorgen.

Leitmotif

De filmscore ging naadloos op in de filmscènes. De verschillende delen van de score, de cues, werden gecomponeerd om exact te passen bij en op een bepaalde scene of overgang. Daarbij werden terugkerende melodieën of klankkleuren gebruikt om personages op het doek ook via de speakers uit te beelden. Denk aan Star Wars, waarbij Darth Vader, Princess Leia en Luke Skywalker hun eigen muziek kregen. Dankuwel, Richard Wagner, voor het leitmotif. Deze principes werken tot op de dag van vandaag.

Destijds waren Erich Wolfgang Korngold, Max Steiner, Henry Mancini en Bernard Herrmann de grote namen. Vanaf de jaren 50 ging het erg snel. De rock 'n roll deed z'n intrede en sindsdien zijn filmscores en popmuziek met elkaar vervlochten. Belangrijk om dit even uit te leggen: een filmsoundtrack bevat de muziek uit een film, inclusief popliedjes die in de film worden gebruikt, waardoor ze verbonden worden mét die film. The 40 Year Old Virgin is één van Sanders favoriete films. Daarin klinkt Michael McDonald met Ain’t no Mountain High Enough. Staat op de soundtrack-cd bij die film, maar is er niet speciaal voor geschreven. De filmscóre is de muziek die wél voor een film geschreven is, als muzikaal maatwerk.

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop