Muziek in een Notendop #28: Wat is slagwerk?

Wat is slagwerk?

Onder slagwerk vallen muziekinstrumenten die door middel van een slagtechniek bespeeld worden. Dus met stokken of met de handen. Je ziet de slagwerkers van een orkest altijd helemaal achteraan staan, omringd door een heel instrumentarium. Van klein - bijvoorbeeld een triangel - tot aan groot, zoals pauken of buisklokken.

Slagwerk is onder te verdelen in melodisch en ritmisch slagwerk. Melodisch wil zeggen dat je op het instrument een specifieke toonhoogte kan spelen; instrumenten die mee kunnen doen met de melodie of harmonie, zoals marimba, xylofoon, buisklokken en pauken. Pauken kunnen hoger en lager gestemd worden door het vel strakker of losser te spannen. Onder ritmisch slagwerk vallen de instrumenten zonder een specifieke toonhoogte zoals bekkens, trommels en het drumstel. Het maakt voor slagwerkers veel uit welk repertoire er op het programma staat. Is het muziek uit de vroeg-klassieke periode? Dan kom je bijna alleen nog maar pauken tegen. Die units werden door de componist ingezet om bepaalde passages te benadrukken, of een symfonie groots te besluiten.

Het zou niet al te lang duren voor de Turken met toeters en bellen de zaak kwamen aanvullen. Het Ottomaanse Rijk kwam namelijk regelmatig ongevraagd buurten in Wenen. Via die oorlogssferen kwam de militaire muziek van het Ottomaanse leger in Europa terecht. Deze marsmuziek werd gespeeld op onder andere trommels, triangels en cymbalen. Componisten imiteerden deze muziek graag in hun stukken, waardoor er een 'Turkse stijl' ontstond. In de ouverture van Mozarts opera Die Entführung aus dem Serail uit 1782 horen we al uitgebreid Turkse percussie-instrumenten, zoals grote trom, triangel, ratel en allerlei bekkens. Bij de première brak het Weense publiek de zaal af. De bezoekers vonden het dus geweldig.

Gaandeweg kregen meer slagwerkinstrumenten een vastere rol in het orkest. Zeker in de twintigste eeuw bloeide de slagwerksectie op. Denk aan de Boléro van Ravel, met die afmattende snaredrumpartij. Steeds meer 'instrumenten' die niet direct in een andere sectie van het orkest passen, maar wel steeds vaker door componisten werden voorgeschreven, werden vaak bij het slagwerk ondergebracht. Denk aan bijzondere fluitjes, sirenes, hamers en windmachines. Tsjaikovski was er met zijn Ouverture 1812 in 1880 al vroeg bij. Hij voegde aan de slagwerksectie een heuse batterij kanonnen toe.

Een ander mooi voorbeeld is de Zesde symfonie van Gustav Mahler. Bij een uitvoering daarvan werkt de orkestrale achterhoede zich een slag in de rondte. Naast zes pauken, tamtam, klokken, koebellen, klokkenspel, xylofoon, triangel, tamboerijn, grote en kleine trom en bekkens schreef Mahler ook een hamer voor. In het laatste deel komen drie hamerslagen voor waarover Mahler schreef: "Kort en machtig, maar zonder resonantie, en niet metalig". Bij de première in 1906 ging dat goed mis, want de hamerslagen bleken totaal onhoorbaar in het orkestgeweld. Slagwerk aan de winkel. Sindsdien zijn er allerlei maatwerkoplossingen verzonnen om die Hammer een beetje cachet te geven. Thor zou er trots op zijn, zoals die dreunen tegenwoordig klinken, dankzij allerlei houten stellages. Als je wilt lachen, Google dan even op 'mahler hammer fail'.

In de twintigste eeuw krijgen ze steeds vaker een solorol. Bartók schreef bijvoorbeeld een Sonate voor twee piano's en slagwerk en Muziek voor snaarinstrumenten, slagwerk en celesta. James MacMillan schreef het slagwerkconcert Veni, Veni, Emmanuel voor de dove slagwerker Evelyn Glennie. Tijdens het spelen voelt ze de resonantie in haar hele lijf. Steve Reich houdt ook van slagwerk. Zo schreef hij het ruim een uur durende stuk Drumming voor maar liefst negen slagwerkers. Voor een uitvoering van Clapping music zijn helemaal geen instrumenten nodig. Twee keer twee klappende handen vond Steve Reich voldoende.

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop