Reinbert de Leeuw - grootheid achter de piano, inspirerende dirigent én beruchte ontregelaar

Olivier Messiaen
Quatuor pour la fin du temps - deel VII, "Fouillis d'arcs-en-ciel, pour l'Ange qui annonce la fin du temps"
Reinbert de Leeuw [piano]
Vera Beths [viool]
Anner Bijlsma [cello]
George Pieterson [klarinet]
Philips / 4784 807
(opname: 1980)

Het werk van Messiaen dat De Leeuw waarschijnlijk het meest gespeeld heeft, is het beroemde Quatuor pour la fin du temps. Het kwartet in ongebruikelijke bezetting schreef Messiaen in 1941 toen hij vastzat in een kamp voor krijgsgevangenen. Al tijdens zijn conservatoriumtijd raakt Reinbert de Leeuw onder de betovering van deze 20-eeuwse muziek: "Hij heeft een taal gemaakt waarbij de harmonie onmiddellijk herkenbaar is. Daarin schept hij ruimte dat het zéér complex is of gewoon E-majeur. En dan lijkt het alsof je dat akkoord voor het eerst hoort."

Arnold Schönberg
Gurre-Lieder - "Lied der Waldtaube" (bewerkt voor kamerorkest en zang)
Jard van Nes [mezzosopraan]
Schönberg Ensemble o.l.v. Reinbert de Leeuw
Et'cetera / KTC 9000

Reinbert de Leeuw was een groot pleitbezorger van de muziek van Arnold Schönberg. Waar het lange tijd maar niet van kwam was een uitvoering van de kolossale Gurre-Lieder, een groot oratorium waar je honderden musici voor nodig hebt. In 2011 ging een langgekoesterde droom in vervulling toen hij in de Rotterdamse Doelen een uitvoering dirigeerde. Maar al veel eerder, in 1986, maakte hij deze geweldige opname van het Lied der Waldtaube uit de Gurre-Lieder, in een kleinschaligere bewerking.

Franz Liszt
Via Crucis, S.53 (versie voor koor en piano) -
deel II, "Jesus trägt sein Kreuz"
deel III, "Jesus fält zum ersten mal"
deel IV, "Jesus begegnet seiner Heiligen Mutter"
deel V, "Simon von Kyrene hilft Jesus das Kreuz tragen"
deel VI, "Sancta Veronica"
Reinbert de Leeuw [piano]
Collegium Vocale Gent o.l.v. Reinbert de Leeuw
Alpha / ALPHA390

Een lijfstuk van De Leeuw was de Via Crucis van Franz Liszt. Muziek over de lijdensweg van Christus, daterend van de laatste levensfase van Liszt. Hij hield zich niet meer bezig met grote virtuositeit maar juist met de essentie van elke noot. De Leeuw nam het stuk meermaals op en voerde het talloze keren uit, vooral in de versie voor koor en piano. De Leeuw leidde het koor dan vanachter de vleugel, zoals ook in deze laatste opname, uitgebracht in 2019. Maar hoe modern Liszt in dit stuk ook te werk gaat, hij blikt duidelijk terug naar de passies van Bach.

Claude Vivier
Bouchara
Susan Narucki [sopraan]
Schönberg Ensemble
Asko Ensemble o.l.v. Reinbert de Leeuw
Decca / 00289 4807987

Reinbert de Leeuw zat zijn hele leven bóvenop de nieuwe muziek, overal was-ie bij. Toen De Leeuw het werk van Vivier eenmaal ontdekte, zette het zijn hele beeld van muziek op zijn kop. Viviers laatste werken waren onderdeel van een opéra fleuve, een in ontwikkeling zijnde opera. Die kwam helaas niet af: Vivier werd op zijn 34ste vermoord in Parijs. De invloeden die Vivier opdeed in Azië hoor je bijvoorbeeld terug in de tam-tam en de Balinese gong.

Gustav Mahler
Das Lied von der Erde - deel I, ''Das Trinklied vom Jammer der Erde'' (Arr.)
Yves Saelens [tenor]
Het Collectief o.l.v. Reinbert de Leeuw
Alpha / 633

Eén kant hebben we nog buiten beschouwing gelaten: hij componeerde ook. In veel gevallen uitte zich dat in het arrangeren van muziek die zijn interesse had. Zo ook met Mahlers Das Lied von der Erde, een stuk dat Reinbert de Leeuw aan het einde van zijn leven niet meer losliet. De bewerking die hij maakte, voor slechts vijftien instrumenten, roept een ongelooflijk spectrum aan klanken en sferen op. De opname, gemaakt in december 2019, werd zijn allerlaatste: een kroon op De Leeuws grootse nalatenschap als muziekpionier.

Allerlaatste gesprek met Reinbert de Leeuw

Twee maanden voor zijn dood, bezocht Hans Haffmans Reinbert de Leeuw in zijn huis in Amsterdam. Dit bleek zijn laatste interview. Kijk het hieronder terug.