Fantasie op een thema van Thomas Tallis

De Engelse componist Ralph Vaughan-Williams kreeg in 1910 de opdracht om een werk te schijven voor strijkorkest dat zou worden opgevoerd in de kathedraal van Gloucester. In de jaren daarvoor was de componist druk met het onderzoeken van Engelse hymnes. Eigenlijk past dat in een veel grotere traditie waarin nationale volksmuziek werd verzameld, opgetekend en wetenschappelijk onderzocht. Je kunt het vergelijken met componisten als Kodály en Bartók die voor hun inspiratie ook op zoek gingen naar volksmuziek, in dit geval uit de Balkan.

Serieuze aangelegenheid

Voor Vaughan Williams was het een serieuze aangelegenheid. Hij bracht meer dan achthonderd volksliederen uit alle delen van Engeland bijeen. Daar kwam nog bij dat hij in 1904 werd aangesteld als redacteur van het nieuwe gezangenboek English Hymnal. In die rol verzamelde hij gezangen uit de negentiende eeuw, liederen van de Aglicaanse kerk, volksliederen en zette hij componisten aan het werk om eigen hymnen toe te voegen.

Grondlegger kathedraalmuziek

Tijdens zijn onderzoek stuitte de componist op het werk Third Mode Melody van Thomas Tallis uit 1567. Deze componist wordt beschouwd als de grondlegger van de Engelse, anglicaanse kathedraalmuziek. Vaughan Williams wist gelijk dat hij deze melodie wilde gebruiken voor zijn nieuwe compositie. Het is heel begrijpelijk, want het is een hele eenvoudige melodie en tegelijkertijd ook typisch Engels.

Polyfone technieken

Vaughan Williams schreef het stuk voor twee strijkorkesten. Uit beide strijksecties stelde hij een solostrijkkwartet samen. Qua originaliteit is het een heel bijzonder stuk. De componist verwerkte polyfone technieken en maakte dus gebruik van die bijzondere orkestratie van strijkorkest, echo-orkest en strijkkwartet. Het is daardoor hele ruimtelijke muziek. En als luisteraar wordt je meegevoerd door echo’s uit heden en verleden.

Haitink en Gražinytė-Tyla

Veel dirigenten hebben het stuk opgenomen. Haitink en Gražinytė-Tyla zijn twee uitersten. Haitinks visie is heel ontspannen, alles klinkt uiterst subtiel en transparant. Daartegenover staat de Litouwse Gražinytė-Tyla. Zij laat het City of Birmingham Symphony Orchestra erg expressief spelen. Het zijn twee uitvoeringen die elkaar goed aanvullen.

Het stuk geldt als het bekendste werk van de Engelse componist. Het wordt regelmatig in film gebruikt. Eén van de laatste voorbeelden is Master and Commander uit 2003 van regisseur Peter Weir. Je hoort het werk in het Avondconcert door Amsterdam Sinfonietta in het concertprogramma Spiegel im Spiegel.