Cultplaat The Köln Concert tot in detail naspelen, hoe doet Ralph van Raat dat?

Uitgeschreven improvisaties

"Een improvisatie die je gaat naspelen, dat is volledig paradoxaal en raar", zegt Ralph van Raat over zijn eigen onderneming. "Ik wilde kijken of dit stuk kan standhouden als klassieke compositie."

Maar een nieuw fenomeen is het niet, zo legt Ralph van Raat uit. "In de tijd van Mozart werd er op los geïmproviseerd. Heel veel cadenza's van zijn pianoconcerten zijn eigenlijk uitgeschreven improvisaties."

Keith Jarrett had zijn eigen improvisatie achteraf ook helemaal uitgeschreven. "Hij was buitengewoon veelzijdig, iemand die moeilijk te plaatsen is", vindt Ralph van Raat. "Jarrett was als pianist klassiek geschoold, maar ondervond invloeden van allerlei muziekgenres. Dit is vrije jazz, maar je hoort ook af en toe Chopin terug."

Hoe tel je dit?

Als 11-jarige jongen was Ralph van Raat al helemaal fan van The Köln Concert. "Ik zag de bladmuziek liggen bij een muziekwinkel in Amsterdam, tot mijn stomme verbazing. Ik nam dat mee naar huis, dolgelukkig."

Maar hij kwam van een koude kermis thuis. "Ik bekeek de eerste maten en dacht: hoe tel je dit in hemelsnaam? Na twee pagina's ben ik ermee gestopt. Pas een jaar of twintig later zou ik het weer oppakken."

"Het was een beetje aan de lange kant voor een 11-jarige en moeilijk om doorheen te komen. Maar ik wist meteen dat het iets ontzettend bijzonders was. Voor mij was dit een ultieme mix van alle stijlen die opeens samen kwamen."

Ontstemde piano

De piano waar Keith Jarrett The Köln Concert mee opnam was niet in al te beste staat. In plaats van de Bösendorfer vleugel van het Keulse Operahuis, stond een mini-vleugel op het podium, bedoeld voor repetities. Totaal ontstemd, een pedaal werkte niet... Jarrett zegde het concert bijna af.

De vleugel van Ralph van Raat is wél gestemd. Dat dwingt hem toch echt een eigen interpretatie op te zoeken. Wat dat betreft is het geen letterlijke imitatie.

Ralph van Raat brengt een eigen visie op het stuk, maar "het is wel de bedoeling dat ik alle noten speel die Jarrett heeft gespeeld, dat is heel precies uitgeschreven."

Zo precies, dat zelfs het gestamp staat gemarkeerd in de partituur. "Als echt klassiek uitvoerder, voer ik dat uit conform de noten", verzekert Ralph van Raat ons.

De originele microfoons

Het Avondconcert neemt de versie van Ralph van Raat op. Marc Broer is de technicus van dienst en gebruikt dezelfde microfoons als bij het origineel van Keith Jarrett. "Een eerbetoon aan de opname", zegt Broer daarover.

Voor de liefhebber: "Twee buizenmicrofoons van Neumann, type U67. Die maken het geluid nóg rijker. En de opstelling van de microfoons bootst na hoe je oren werken, met dezelfde afstand en hoek van elkaar. De 'ORTF-opstelling' heet dat, met een heel precies stereobeeld."

In de oren van Jarrett

The Köln Concert was opgenomen door het label ECM, en zij hadden een bijzondere visie op het opnemen, legt Marc Broer uit. "Het was een combinatie van een gedetailleerd geluid van dichtbij en het ruimtelijke akoestische geluid. Je hoort hoe twinkelend de piano klinkt, heel helder. Zelfs de zachts aangeslagen noten. Je hoort detail en textuur in de noten doordat de microfoons zo dichtbij staan."

Dat was iets nieuws, want in de traditie van klassieke muziekopnames moest het vooral klinken alsof je in de zaal zit. "Hier klinkt het veel meer alsof je in de oren van Keith Jarrett zit. Hoge noten komen van rechts bijvoorbeeld, net als de hoge noten op een piano rechts zitten."

In gesprek

Ralph van Raat liet in Podium een paar bijzondere passages uit The Köln Concert horen. Zoals de momenten waarop de muziek even stilstaat, en Keith Jarrett een patroon minutenlang herhaalt. Dan was Jarrett aan het nadenken hoe hij verder wilde gaan. Luister het hieronder terug.

Luister het concert

Op 24 januari 2025 speelt Ralph van Raat in Eindhoven, en in maart klinkt 'The Köln Concert' in Zutphen en Haarlem. Meer informatie over de concerten op de site van Ralph van Raat.

Het Avondconcert zendt de registratie van dit concert uit op donderdag 30 januari 2025.