Topstukken: De vier jaargetijden van Vivaldi

Waar gaat De vier jaargetijden van Vivaldi over?

Zou er ergens een podium zijn waar De vier jaargetijden van Vivaldi nog niet is gespeeld? Want of het nu de pakkende melodieën zijn of juist het ontspannende effect van de muziek: het is duidelijk dat dit stuk keer op keer impact heeft. Maar de grootste kracht van De vier jaargetijden is misschien wel dat het een tijdloos verhaal vertelt over de natuur, vol schoonheid, kracht en humor – iets wat iedereen wel eens heeft ervaren.

Zo ook Vivaldi. Want waarschijnlijk baseerde hij De vier jaargetijden op wat hij zag op het platteland rondom Mantua; in deze Noord-Italiaanse stad woonde en werkte hij van 1717 tot 1722. Zijn ervaringen in de natuur wilde hij omzetten in beeldende muziek en daar zo veel mogelijk mensen van laten genieten.

Dat deed Vivaldi door De vier jaargetijden te componeren vanuit het perspectief van een mens: zoals iemand de natuur ziet, hoort en ervaart, compleet met de gevoelens die daarbij komen kijken. Ook koos Vivaldi voor een onderwerp dat bij iedereen tot de verbeelding spreekt: de seizoenen. Je hoort niet alleen allerlei natuurgeluiden in de muziek, maar ook het drama dat de seizoenen meebrengen.

Om dit verhaal achter de muziek nog beter over te kunnen brengen, heeft Vivaldi er vier gedichten aan toegevoegd, één voor elk seizoen. Waarschijnlijk heeft hij die zelf geschreven, want als je de gedichten leest terwijl je de muziek luistert, lopen ze precies synchroon. In de bladmuziek staan de zinnen zelfs bij de bijbehorende muziekpassages geschreven.

Vivaldi heeft ieder seizoen vertaald naar een concert. Dat is een muziekstuk voor een solo-instrument met begeleiding van een orkest. Voor Vivaldi lag de viool als solo-instrument voor de hand, omdat hij zelf een virtuoos violist was. Een concert bestaat altijd uit drie delen: een snel, langzaam en snel deel. Passend bij elk tempo laat Vivaldi in ieder deel van De vier jaargetijden weer een ander aspect van het betreffende seizoen horen.

Hoe hoor je de seizoenen in De vier jaargetijden van Vivaldi?

De lente

Zodra je de opgewekte melodie van De lente (La primavera) hoort, weet je meteen: het is voorjaar. Met de trillende en springerige viooltonen in het eerste deel is het net alsof je de vogels hoort zingen. De sluimerende muziek in het tweede deel beeldt ruisende bladeren uit, terwijl een geitenherder in de wei ligt te slapen. Zijn trouwe hond blaft: als een soort ‘woef, woef’ speelt de altviool steeds twee tonen die de rust doorbreken. De vrolijke sfeer gaat verder in het derde deel met een volksdans. Een levendige melodie met een lichtvoetig dansritme klinkt over een lage, aanhoudende toon, die als een doedelzak klinkt. De soloviool bespeelt vaak twee snaren tegelijk, iets wat je vaak hoort in volksmuziek.

De zomer

In De zomer (L’estate) zou je ook vrolijke muziek verwachten, maar dit concert klinkt juist droevig en dreigend. In de lome muziek hoor je de zwoele hitte van de zon. Maar het is ook een stilte voor de storm. De muziek wordt namelijk steeds onstuimiger als een zomerstorm nadert en de herder op het veld steeds banger wordt; in een klagende passage van de soloviool hoor je hem zelfs snikken. In het derde deel komt zijn angst uit: zijn graan wordt vernietigd door het noodweer. Je hoort de hagel vallen in de scherpe, benadrukte tonen en de wind in de razendsnelle noten.

De herfst

Het eerste deel van De herfst (L’autunno) roept het beeld op van een boerenfeest: het is oogsttijd. Door het marsritme en de hoekige melodie kun je je de dansen en het gezang goed voorstellen. Er wordt echter behoorlijk wat wijn gedronken, waardoor de muziek steeds lomper en losser wordt. Vivaldi schreef zelfs het woord ‘dronken’ in de bladmuziek als aanwijzing voor het spelen. Uiteindelijk valt de muziek uit elkaar; de boeren hebben zo veel gedronken, dat ze in slaap vallen. In het sluimerende tweede deel slaapt iedereen zijn roes uit. Tot slot begint de jacht. Het galopperende ritme stelt rennende paarden voor en de snelle soloviool een dier dat op de vlucht is voor de geweren van de jagers; je hoort de schoten in de getokkelde tonen.

De winter

Zodra je De winter (L’inverno) hoort, krijg je het bijna koud. De muziek rilt met trillende, bibberende tonen en wringende samenklanken. Ook spelen de violen hoog, zodat ze ijzig klinken. In het tweede deel laat Vivaldi je even opwarmen: terwijl de regen buiten tegen de ramen tikt met getokkelde tonen klinkt binnen het knapperende haardvuur door in de warme melodie. Een spannende tocht over het ijs hoor je in het derde deel, met een zoekende melodie die steeds twijfelend op en neer gaat en soms uitglijdt.

Beluister de Winter uit De vier jaargetijden van Vivaldi

Waarom is De vier jaargetijden van Vivaldi zo bijzonder?

Met De vier jaargetijden was Vivaldi zijn tijd ver vooruit. Het is namelijk een van de eerste programmatische stukken in de muziekgeschiedenis, dat wil zeggen, muziek die iets uitbeeldt. Pas in de negentiende eeuw werd programmamuziek echt gangbaar. Ook werd dit genre toen eigenlijk alleen voor grote orkesten geschreven; het lukte Vivaldi dus al 200 jaar eerder om zijn verhaal te vertellen met ‘slechts’ een soloviool, strijkorkest en klavecimbel. Ook was opera in Vivaldi’s tijd hét genre om een verhaal mee te vertellen. Bijzonder was dus dat Vivaldi dit niet probeerde met vocale, maar instrumentale muziek.

De vier jaargetijden is dus niet alleen prachtig om naar te luisteren; het vertelt een verhaal dat iedereen over de hele wereld kan herkennen. Neem zelf de proef op de som en luister het stuk eens met de gedichten erbij. Keer op keer blijf je nieuwe details in de muziek ontdekken - en zo is en blijft De vier jaargetijden een van de populairste klassieke muziekstukken ooit gecomponeerd.

Welke opname van De vier jaargetijden van Vivaldi is de beste?

Elke beroemde violist heeft De vier jaargetijden van Vivaldi wel opgenomen op CD. Zo ook de Nederlandse violist Janine Jansen. In 2014 speelde ze het stuk live met Amsterdam Sinfonietta tijdens het Internationaal Kamermuziek Festival Utrecht.

De vier jaargetijden van Vivaldi is ook vaak opgenomen volgens de zogeheten historische uitvoeringspraktijk. Dan worden er instrumenten bespeeld uit de tijd van Vivaldi (of replica's daarvan) in een stijl die toen gebruikelijk was. De Britse violist Rachel Podger speelt op die manier en laat in haar opname veel improvisatie horen. Ook zit er een grapje in: als de dronken boeren in het eerste deel van De herfst eindelijk in slaap vallen, speelt ze expres een valse noot.

De Zwitserse violist Duilio Galfetti doet er nog een schepje bovenop: hij speelt De vier jaargetijden met heel veel humor en flair. Op deze opname spelen er ook blokfluiten in het orkest.

Home Topstukken