Wat is het geheim van de Stradivarius?

Het vakmanschap van Stradivari

De achttiende eeuw was net aangebroken toen de Italiaanse vioolbouwer Antonio Stradivari (1644-1737) het te pakken had: de optimale viool. Na jarenlang experimenteren op een zolder in de beroemde vioolbouwersstad Cremona begon hij aan zijn zogenoemde Gouden Periode: van 1700 tot 1725 bouwde hij violen waarvan de kwaliteit volgens velen nog nooit is overtroffen. De instrumenten kunnen een hele zaal vullen met een zoete en glanzende klank, of je er nu hard of zacht op speelt. Het leverde Stradivari een geweldige reputatie op - zelfs koningen stonden in de rij voor zijn instrumenten - die tot op de dag van vandaag legendarisch is. Heeft hij die puur aan zijn vakmanschap te danken, of is er nog iets anders in het spel?

De Stradivarius in de CT-scan

Die vraag prikkelt wetenschappers al decennia om de Stradivarius onder de loep te nemen en te zoeken naar datgene wat de viool uniek maakt. In 2009 analyseerde conservator Jean-Philippe Echard de chemische samenstelling van de lak op het hout, maar die bleek niet significant te verschillen van de lak die Stradivari's collega's gebruikten. Fysicus Franco Zanini betoogde in 2012 dat voor het oog onzichtbare imperfecties op het hout wel eens van invloed zouden kunnen zijn op de vorm van de Stradivarius en daarmee de klank. Met een CT-scan ontdekte de Leidse radioloog Berend Stoel in 2012 dat de dichtheid van het hout van een Stradivarius groter is dan bij andere violen. Stradivari zou hout hebben gebruikt van langzaam groeiende bomen (mogelijk onder invloed van de Kleine IJstijd), waardoor de jaarringen dichter op elkaar zitten. Dat komt de klank ten goede. Maar wat blijkt: andere vioolbouwers hebben destijds hetzelfde hout gebruikt.

Magie of mythe?

Uit het goede hout gesneden dus, maar niet de sleutel tot het mysterie van de Stradivarius. Misschien is de verklaring wel een stuk minder magisch dan we verwachten. Zo leerde Stradivari het vak waarschijnlijk van de beste leermeester die hij zich kon wensen, de grote vioolbouwer Nicola Amati (1596-1684). Vervolgens heeft hij gedurende zijn 93 jaar lange leven volop tijd en geld gehad om zijn ambacht te perfectioneren. Daarnaast heeft het hout van Stradivari's violen eeuwenlang kunnen uitharden, wat bevorderlijk is voor de klank.

Een deel van de Stradivarius-magie is ook psychologisch. Door het astronomische bedrag dat je voor een Stradivarius moet neertellen, nemen we aan dat de kwaliteit dan wel uitzonderlijk moet zijn. Maar de prijzen worden voor een deel opgedreven door schaarste (er zijn maar zo'n 500 exemplaren bewaard gebleven) en de historische waarde van de instrumenten. Tijdens dubbelblinde onderzoeken bleken sommige violisten moderne violen zelfs te prefereren boven een Stradivarius. Ook worden de violen van Guarneri del Gesù (1698-1744), wiens werkplaats om de hoek bij Stradivari zat, vaak als net zo goed beschouwd. Zijn naam is simpelweg minder algemeen bekend omdat er minder violen van hem bewaard zijn gebleven.

Wordt er ooit nog een magisch materiaal in de Stradivarius ontdekt, of kunnen we gewoon niet geloven hoe uitzonderlijk het vakmanschap van Stradivari was? Voor nu is in ieder geval duidelijk dat de juiste omstandigheden en materialen plus een enorme dosis talent sowieso ingrediënten zijn van het geheime recept voor de beste violen ooit gemaakt.

Bekijk Podium Witteman met Janine Jansen over haar album 12 Stradivari