Antal Dorati: een leven lang dirigent

Antal Dorati wordt in 1906 geboren. Zijn vader is violist in het Philharmonisch Orkest van Boedapest, zijn moeder pianodocent. Muziek wordt hem met de paplepel ingegoten. De eerste vioollessen kreeg hij van zijn vader. Als Dorati 14 is, wordt hij toegelaten aan de Franz Liszt Academy in Boedapest. Hij studeert onder meer bij Zoltán Kodály en Belá Bartók. Hij rondt zijn studie af als hij 18 is. Dan debuteert hij ook als dirigent bij de Staatsopera van Hongarije. Vanaf dat moment gaat het hard met zijn carrière. Een paar jaar later wordt Dorati assistent-dirigent bij het operahuis van Dresden en weer een jaar later in Münster. Daar blijft hij tot 1933. Hij gaat dan toeren met het Ballet Russe van Monte Carlo. In die jaren wordt hij ook vaak gevraagd als gastdirigent van allerlei orkesten in Europa en Amerika. In 1945 wordt hij aangesteld als dirigent van het Dalles Symphony Orchestra. Dorati zorgt er voor een enorme opleving van het orkest en neemt onder meer het Tweede vioolconcert van Bartók op met violist Yehudi Menuhin. Hieronder zijn de twee te zien in een opname van het Vioolconcert van Felix Mendelssohn.

In 1947 krijgt Antal Dorati de Amerikaanse nationaliteit. In 1949 verruilt hij het orkest van Dalles voor het orkest van Minneapolis. Dat wordt het zwaartepunt in zijn carrière: hij blijft er meer dan tien jaar als chef aan verbonden. In Minneapolis dirigeert hij de première van het Altvioolconcert van Bartók met solist William Primrose. Hij blijft zich zijn leven lang inzetten voor de uitvoering van de muziek van Kodály en Bartók, bij wie hij had gestudeerd.

Band met Nederland

Antal Dorati is vaak te gast bij Nederlandse orkesten. In 1950 is hij voor het eerst te gast in Nederland. Hij dirigeert dan het Residentie Orkest in Den Haag. In 1952 is hij voor het eerst te gast bij het Koninklijk Concertgebouworkest in Amsterdam. Hij dirigeert dan onder meer het Eerste pianoconcert van Franz Liszt met pianist Cor de Groot en de Hary János Suite van Zoltán Kodály. NRC was erbij en is erg kritisch: "Antal Dorati heeft een bijzondere gevoeligheid voor klank en ritme, welke gunstige hoedanigheid echter wordt verzwakt door een sterke neiging tot prachtlievendheid." En: “De Suite Hary Janos van Kodály, kleurige, aangename en illustratieve muziek voor het toneel, ging Dorati veel beter van de hand, maar zijn reproducerend talent heeft weinig diepte, mild uitgedrukt.” Later keert het tij en wordt hij geprezen om zijn schitterende interpretaties. In Nederland dirigeert Dorati ook andere orkesten, waaronder het Radio Filharmonisch Orkest en het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Tijdens de Holland Festivals van 1952, 1956, 1961 en 1981 dirigeert hij Hertog Blaubaards Burcht van Bartók.

Opnames

Antal Dorati maakt zijn eerste opnamen al in 1936. Hij moet tijdens zijn leven zo’n 600 opnames hebben gemaakt. Eén van zijn belangrijkste opnameprojecten is de complete cyclus van de symfonieën van Joseph Haydn. Hij deed dat vanaf 1970 met het Philharmonia Ungarica – een Weens orkest dat uit Hongaarse vluchtelingen bestond. Hij trad daarmee ook op in Nederland. Hij had een bijzonder gevoel voor de muziek van Haydn, die hij gevoelig en tintelend uitvoerde en opnam. Voor veel van zijn opnames wint Antal Dorati internationale prijzen. Hij krijgt 29 keer de Grand Prix du Disque.

Laatste concerten

Zijn laatste concert in Nederland is tijdens een tournee met het Royal Philharmonic Orchestra in april 1988. Dorati is dan 82 jaar oud. Ook dan is NRC in de zaal aanwezig en schrijft: “Goed dat er geen VUT is voor dirigenten, anders had de eerder deze maand 82 jaar geworden Antal Dorati gisteravond met het Londense Royal Philharmonic Orchestra in het Amsterdamse Concertgebouw niet zo'n prachtig concert kunnen geven.”

Maandag

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski

Doornroosje, op.66 - Akte I - nr.8 "Pas de action" - nr.6, "Wals" - Akte III - "Pas de deux - Adagio"

Koninklijk Concertgebouworkest, Antal Dorati
Theo Olof [viool]

Dinsdag

Joseph Haydn

Symfonie nr.83 in g kl.t., "La poule"

Philharmonia Hungarica, Antal Dorati

Woensdag

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski

Suite voor orkest nr.2, op.53 in C gr.t. - deel III, "Scherzo humoristique (Scherzo burlesque)"

New Philharmonia Orchestra, Antal Dorati

Igor Stravinsky

Apollon musagète, 1947, "Apollo" - deel VIII, "Pas de deux" + deel IX, "Coda" + deel X, "Apotheosis"

Detroit Symphony Orchestra, Antal Dorati

Donderdag

Antonín Dvorák

Suite voor orkest, op.39 in D gr.t., "Tsjechische suite" - deel II, "Polka"

Detroit Symphony Orchestra, Antal Doráti

Bedrich Smetana

Mijn vaderland, "Má vlast" ; Vysehrad

Koninklijk Concertgebouworkest, Antal Dorati

Vrijdag

Ludwig van Beethoven

Tweede deel (molto vivace) uit Negende Symfonie

Concertgebouworkest o.l.v. Antal Dorati