Kun je een schilderij uitdrukken in muziek? Cellist Niles Luther denkt van wel

De klassiek geschoolde cellist Niles Luther uit New York heeft er zijn visitekaartje van gemaakt om de brug te leggen tussen klassieke muziek en andere kunstobjecten. Voor zijn residentie in het Brooklyn Museum in New York is hij aan de slag gegaan met schilderijen van de Japanse kunstenaar Utagawa Hiroshige. Om daar een compositie bij te maken, heeft hij gebruik gemaakt van traditionele instrumenten zoals de koto (snaarinstrument), de shakuhachi (fluit) en de furine (bel). Maar natuurlijk (juist) ook zijn eigen cello.

Een perfecte vertaling van het beeld zal er nooit komen, legt Luther uit in een interview op de website van het Brooklyn Museum. "Het is meer om te reageren op het visuele en met de cello en de klassieke muziektraditie een nieuwe dialoog aan te gaan met het kunstwerk. Misschien biedt het een nieuw perspectief op het werk."

Zo'n vertaling van een kunstwerk in muziek heet muzikale ekphrasis. Het Griekse woord ekphrasis betekent het uitvoerig in woorden beschrijven hoe een kunstwerk eruit ziet, zodat je het levendig voor je ziet. Muzikale ekphrasis is dus hetzelfde doen, maar dan met muziek.

Kritiek

De Duitse filosoof Theodor Adorno beschreef in de vorige eeuw de haken en ogen van deze praktijk. Muziek is afhankelijk van tijd (Zeitkunst) en schilderijen van ruimte (Raumkunst). Omdat ze uitgaan van een andere dimensie, kun je ze volgens hem niet mengen, want dan doe je de kwaliteiten ervan tekort. Als je met muziek een visueel beeld probeert te schetsen, dan breng je deze muziek tot 'stilstand'. Zo was Adorno kritisch op muziek van Stravinsky, die volgens hem de tijd te weinig gebruikte om zijn motieven te ontwikkelen.

Polderen vond Adorno dus geen goed idee, de kunstvormen moeten puur blijven. De muziekfilosoof Lydia Goehr bekeek het uit een ander oogpunt: waarom kunnen de vormen elkaar niet aanvullen? Dat muziek iets toevoegt, wat een schilderij niet kan uitdrukken? Of is ekphrasis echt gewoon een simpele vertaling van het ene kunstwerk in het andere? Maar dan doe je misschien overbodig werk, denkt Goehr. Waarom zou je een boodschap opnieuw uitdrukken in muziek, als het schilderij het al heeft gedaan?

Cellist Niles Luther heeft zich ook met de term muzikale ekphrasis bezig gehouden. Hij heeft vooral gekeken hoe hij wat kan toevoegen aan de schilderijen van Utagawa Hiroshige. Hiervoor is hij diep in de Japanse geschiedenis gedoken en in de context waarin de schilderijen zijn gemaakt, de Edo-periode (de tijd vóór 1868, toen Tokio nog Edo heette).

Zijn verhaal is hieronder te beluisteren of op de website van het Brooklyn Museum te lezen.

De Nederlandse pianist Remco Kühne heeft vorig jaar een dergelijk project gedaan in samenwerking met het Van Gogh Museum onder de naam 'Hear the Painting'. Kühne heeft schilderijen van Van Gogh verklankt, zoals Amandelbloesem.