Koninklijk Concertgebouworkest: ensemble met een lange traditie

Het concertgebouw in Amsterdam opende zijn deuren op 11 april 1888 en had natuurlijk een orkest nodig om erin te spelen. Dat werd het Concertgebouworkest. Willem Kes was de eerste chef-dirigent en het eerste concert vond plaats op 3 november 1988, met muziek van onder meer Beethoven, Brahms en Saint-Saëns.

Willem Kes hamerde op de professionalisering van het orkest, zo moesten musici die te laat op de repetitie kwamen een boete betalen, of hun partij studeren in de dirigentenkamer. Kes verliet het orkest al in 1895, om een beter betaalde positie te krijgen bij het Scottish Orchestra in Glasgow.

Warme band met Mahler

Na het vertrek van Kes kreeg componist, pianist en dirigent Willem Mengelberg de leiding over het orkest. Onder Mengelberg verwierf het orkest wereldfaam en ontstonden veel tradities die vandaag de dag nog herkenbaar zijn in het klassieke muziekleven.

Zo is Mengelberg verantwoordelijk voor de warme band van het Concertgebouworkest met de muziek van Gustav Mahler. Waar diens muziek vaak nog werd bespot door critici zwom Mengelberg tegen de richting in en won zo respect voor de componist in Amsterdam.

Ook de jaarlijkse Matthäustraditie in Nederland is te danken aan Mengelberg, die er in 1899 mee begon.

Na de oorlog raakte Mengelberg in onmin in de Nederlandse muziekwereld door zijn nazisympathieën tijdens de oorlog, hij stierf in zijn buitenhuis in Zwitserland in 1951.

Pleitbezorger van Bruckner

Eduard van Beinum kreeg vanaf 1945 de ondankbare taak om Mengelberg op te volgen. Van Beinum was pleitbezorger van de symfonieën van Bruckner bij het orkest. Ook maakte het orkest onder hem de eerste tournee door de verenigde staten, wat bijdroeg aan de groeiende wereldfaam.

Van Beinum overleed in 1959 tijdens een repetitie in het concertgebouw aan een hartaanval. Hij kreeg twee opvolgers, Eugen Jochum en de jonge Bernard Haitink. Vanaf 1963 werd Haitink de enige chef-dirigent.

Onder Haitink groeide de faam van het orkest. Zo werden grote successen gevierd op belangrijke internationale muziekfestivals en werd er gebouwd aan een indrukwekkende discografie met onder meer alle symfonieën van Beethoven, Bruckner en Mahler.

Bernard Haitink verliet in 1988 het dat jaar Koninklijk geworden Concertgebouworkest en in 1999 benoemde het orkest Haitink als ere-dirigent.

Populaire buitenconcerten

De in Milan geboren Riccardo Chailly nam het stokje over. Hij was na Eugen Jochem de tweede buitenlandse chef-dirigent. Hij wilde een breder publiek bereiken. Dat deed hij bijvoorbeeld door populaire stukken van Puccini en Gershwin te spelen buiten het concertgebouw, in bijvoorbeeld de RAI of op het museumplein.

Mariss Jansons was in 2005 de oudste nieuwkomer bij het orkest. Hij had groot respect voor het orkest en zijn tradities. Hij was in tegenstelling tot zijn voorgangers al een gevestigde wereldster. Mariss Jansons zette alle puntjes op de i, en werkte hard voor het orkest. Met succes, want het Concertgebouworkest werd in 2008 onder Mariss Jansons uitgeroepen tot het beste orkest ter wereld door het Britse magazine Gramophone.

In 2015 verliet Jansson het orkest. Zijn opvolger was Daniele Gatti die in 2018 alweer vertrok in verband met een onherstelbare beschadiging van het vertrouwen tussen orkest en de chef-dirigent.

De zoektocht naar een nieuwe chef-dirigent duurde lang, tot in 2022 de jonge Klaus Mäkelä was aangesteld als nieuwe chef. Tot 2027 is hij artistiek leider in verband met andere verplichtingen. De Fin zal vanaf 2027 de achste chef-dirigent van het orkest zijn.

Maandag

Gustav Mahler
Symfonie nr.5 - deel III, "Adagietto"
Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Willem Mengelberg

Carl Maria von Weber
Oberon ; Ouverture
Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Willem Mengelberg

Woensdag

Hendrik Andriessen
Symfonische etude
Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Bernard Haitink

Claude Debussy
La mer - deel II "Jeux de vagues" & deel III "Dialogue du vent et de la mer"
Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Bernard Haitink

Donderdag

Johan Wagenaar
Ouverture "De Cid"
Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Riccardo Chailly

Igor Stravinsky
Vuurvogel - slot
Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Riccardo Chailly