Muziek in een Notendop #8: Fermate

Wat is een fermate?

De muziekterm fermate komt van het Italiaanse werkwoord fermare en dat betekent ‘aanhouden’. Fermate is de gebiedende wijs en betekent ‘stopt!’ Een noot of rust wordt langer, krijgt de ruimte. De muziek komt op dit fermatepunt even tot stilstand. De fermate doorbreekt het metrum, doorbreekt het regelmatige ritme van de muziek. Qua notatie zijn er drie smaakjes: de normale, de korte en de lange fermate. Veruit de populairste is de normale fermate, ook wel corona genoemd. Niet vanwege Covid-19 overigens. Deze corona-fermate lijkt een beetje op een parachute met een punt eronder. De Engelsen zien er een vogeloog in en spreken van een ‘birdseye’. De mythologisch ingestoken Engelsman heeft het zelfs over een cyclops, een cyclopenoog. De korte fermate is een half Citroën-logo en de lange lijkt op een bushokje.

Hoe lang een normale fermate duurt mag helemaal worden bepaald door de uitvoerende. Maar als richtlijn: anderhalf tot tweemaal de duur van de noot of rust waarboven de fermate staat. Gaat het om een muziekstuk voor één instrument en jij bent de uitvoerende, dan mag je het helemaal zelf weten! Staat een fermate in de partituur van een orkestwerk, dan bepaalt de dirigent de duur van de fermate. Een mooi middel om extra spanning te geven aan de muziek.

Vanaf de muziek van Josquin des Prez en Guillaume du Fay wordt die spanning al gebruikt sinds de vijftiende eeuw. Hoewel, spanning; in de zestiende en zeventiende eeuw eerder ont-spanning. Want een fermate was de plek waar de zangers van een cantate konden ademhalen, zonder de loop van de melodie te verstoren. Overigens was het ook voor niet-zangers de plek waar zich de ‘adem’ in de muziek bevond en dat gaat op tot de dag van vandaag. Muziek zonder ‘adem’ is geen muziek. Van noodzaak werd de fermate uiteindelijk ook luxe, voor musici in instrumentale composities. Kwam je bij een fermate, dan mocht je je even lekker uitleven op je instrument. Eén en ander werd steeds verfijnder toegepast. In de Romantiek schreef men de fermate op het hoogtepunt van een muzikale zin. Daarmee kreeg zo’n hoogtepunt een hoogtepunt.

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop