Muziek in een Notendop #13: Passie

Wat is een passie?

Het woord passie komt uit het Latijn, van patior en passus sum: ik lijd, ik heb geleden. Ook is er het woord passio. Dat verwijst naar de verslagen die werden gemaakt van het lijden van christelijke martelaren. Centraal in het christelijk geloof is - de naam zegt het al - Christus. En die staat dan weer centraal in een muzikale passie. Het script daarvoor vind je in het Nieuwe Testament, zeg maar de tweede helft van de Bijbel. Je kan kiezen uit vier smaken: Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes. Dit zijn vier Bijbelboeken waarin het lijden en sterven van Christus wordt beschreven, waarbij elk boek een eigen invalshoek heeft. Deze vier evangeliën vormen eigenlijk de draaiboeken, de scripts voor de passies die door talloze componisten in de voorbije eeuwen zijn gecomponeerd. Van de intocht van Jezus op Palmzondag, via het laatste avondmaal en zijn arrestatie naar het proces tegen hem. En vervolgens: de kruisweg, eindigend op Golgotha met de kruisiging, het sterven van Jezus. Goede Vrijdag. Daarna gaat het over de wederopstanding en de woorden die hij toen sprak tot zijn volgelingen.

In de eeuwen daarna was er de ontwikkeling van de passiemuziek. Natuurlijk met een functie, want als je iets zingt, is het vaak beter te onthouden. En zo werd het lijden en sterven van Jezus bezongen, waardoor gelovigen door de eeuwen heen de kern van hun geloof op muziek binnenkregen. Eerst in eenstemmige gezangen, daarna kwamen rolverdelingen waarbij Christus, het volk en de evangelist (de verteller) door verschillende zangers en koren werden ingevuld. Deze vormen werden responsoriale passies of motetpassies genoemd. Aanvankelijk werd de letterlijke Bijbeltekst gebruikt en noot voor noot op muziek gezet. De passies gingen mee in de ontwikkeling van de westerse muziek. Eenstemmig werd meerstemmig, de passies werden polyfoon, er kwamen steeds meer mogelijkheden om de boodschap muzikaal te versterken. Voortrekkers uit de zeventiende en achttiende eeuw zijn onder meer Buxtehude, Schütz, Keiser, Telemann en Händel. De eeuwen daarna kwamen onder meer Joseph Haydn, John Stainer, Frank Martin, Sofia Goebajdoelina en Arvo Pärt met hun verklankingen. En vlak ook Andrew Lloyd Webber niet uit met Jesus Christ Superstar. Syb van der Ploeg zong de rol van Jezus de eerste Passion op tv.

Heb je het over passiemuziek, dan kun je niet om deze man heen: Johann Sebastian Bach. Hij schreef er meerdere, maar z'n Matthäus-Passion is niet weg te denken uit onze concertagenda's. Dit werk had z'n première in 1727 en is uitgegroeid tot de bekendste verklanking van het lijdensverhaal. Een imposant stuk, waarin alle grote levensthema's langskomen. En in Nederland populairder dan waar ook.

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop