Muziek in een Notendop #2: Symfonie

Dit keer staat de symfonie centraal. Wat is het, hoe is het ontstaan en wat zijn de meest de meest extreme symfonieën? Je hoort het in aflevering 2.

PS: Wegens overweldigend succes is de kortingscode voor de kipcorn bij Snackbar Symfonie helaas niet meer geldig ;)

Wat is een symfonie

Het woord 'symfonie' komt uit het oud-Grieks. Sún-phoné. Het betekent samenklank. In de Middeleeuwen had je het woord symfonie als omschrijving van een instrument dat meerdere geluiden tegelijkertijd kon voortbrengen. Een spinet - een toetsinstrument - werd ook wel een symfonie genoemd. Want dat kon door één persoon meerdere klanken voortbrengen.

De muziekvorm kwam pas later. In Italië in de buurt van Napels in de zeventiende eeuw had je de sinfonia. Het was eigenlijk een meerdelige instrumentale opening van een opera. Nog voordat er aria’s werden gezongen bood de componist in zo’n sinfonia al wat smakelijke melodietjes om het publiek op te warmen. Maar die sinfonia’s werden zó populair dat ze ook los van de opera werden uitgevoerd, en ook werden gecomponeerd los van de opera.

De indeling was heel voorspelbaar: snel-langzaam-snel. Het werd uitgevoerd door een compact orkest met voornamelijk strijkers en soms een paar blazers. Belangrijke persoon in dat licht is Johann Stamitz. Deze symfonieën waren vrij formeel. Een heldere indeling waar ook later Joseph Haydn met meer dan 100 symfonieën en Mozart met 41 officiële symfonieën mee aan de slag gingen. De indeling werd wel iets uitgebreid. Want van drie ging het naar vier; eerste deel snel, dan een langzaam, bedachtzaam tweede deel, dan een scherzo of een menuet als een tussendoortje, en vervolgens weer snel: de finale, het vierde deel. Dit recept bleek behoorlijk verslavend te zijn.

Maar die muziek stond vaak op zichzelf, had verder niet echt een boodschap. Die eigenheid werd onder meer door Ludwig van Beethoven ontwikkeld. Zijn symfonie Eroïca werd geschreven als een soort eerbetoon aan Napoleon. En zijn Negende symfonie - met het bekende Ode an die Freude - was weer gebaseerd op een gedicht van Schiller: Alle Menschen werden Brüder. Ander voorbeeld van deze zogenaamde programmatische muziek is de Symphonie fantastique van Hector Berlioz. Waarschijnlijk geschreven onder invloed van bepaalde zaken is het een heel bijzonder werk geworden met een heksensabbat en een gang naar het schavot. Je hoort de hakbijl gewoon vallen! Je ziet hem bijna door het orkest dat dat kan verklanken. Dat kon omdat het orkest is uitgegroeid van wat strijkertjes en een paar hobo’s in Mannheim, tot een joekel van een ‘instrument’ met strijkers, houtblazers, koperblazers: trompetten, trombones, tuba’s, en ook veel slagwerk.

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop