Muziek in een Notendop #29: Wat is Solfège?

Wat is solfège?

Vraag een conservatoriumstudent welk vak hij of zij het minst leuk vindt, dan is de kans groot dat het antwoord 'solfège' is. Bij de solfègeles wordt muziek geanalyseerd op melodie, toonhoogte, intervallen, ritme en harmonie. En dat doe je met je blote oren. Leuke dingen zoals onvoorbereid een melodie van blad zingen, vreemde ritmes klappen en een akkoorddictee. Deze challenges zorgen ervoor dat je muzikale gehoor verbetert en je trefzekerheid bij het musiceren toeneemt.

Solfegiëren is het werkwoord dat erbij hoort en betekent zowel het zingen van toonladders als het zingen van een muziekstuk met benoeming van de noten. In plaats van de notennamen als C-D-E-F-G-A-B wordt vaak Do-Re-Mi-Fa-So-La-Ti gebruikt. Waar komt dat precies vandaan? Je kent vast dit liedje uit The Sound of Music.

Doe, a deer, a female deer.
Ray, a drop of golden sun.
Me, a name I call myself.
Far, a long, long way to run.
Sew, a needle pulling thread,
La, a note to follow sew,
Tea, a drink with jam and bread!
That will bring us back to do oh-oh-oh!

Zo'n 945 jaar voor de Sound of Music ontwierp de Italiaanse muziektheoreticus Guido van Arezzo de voorloper van de moderne muzieknotatie, waarbij de noten op lijnen staan die de hoogte aangeven. 'Ut queant laxis' zijn de eerste woorden van het gezang dat Arezzo schreef ter ere van Johannes de Doper. De beginwoorden van regels van dit lied vormen de oorsprong van de toonladder do-re-mi-fa-sol-la-si-do, die toen in de bètaversie nog niet do-re-mi maar ut-re-mi was.

Ut queant laxīs
resonāre fibrīs
Mīra gestōrum
famulī tuōrum,
Solve pollūtī
labiī reātum,
Sāncte Iohannēs.

Componist Bononcini vond ut maar vreemd om met ut te beginnen. Do van Dominus was beter. Voila: do-re-mi. De beginwoorden van die oude hymne gaan per regel een toon omhoog. Steeds een Von Trappje hoger. Eigenlijk precies zo als bij de Sound of Music. Arezzo gebruikte het om zijn leerlingen deze toonladder in te prenten.

Het gaat hier om relatieve toonhoogtes. De do hoeft niet altijd een C te zijn. Het kan ook een D of een Bes zijn. De do is altijd de grondtoon -de thuisnoot- van de betreffende toonsoort. Zo kunnen dus ook mensen met geen absoluut gehoor ook van blad zingen; het maakt namelijk niet uit op welke toonhoogte je begint; het gaat om de afstand tussen de gezongen noten.

De notennamen zoals wij ze meestal gebruiken verwijzen naar absolute toonhoogtes. Een C is altijd een c en een cis een cis. Er zijn weinig mensen die als ze in de partituur een c zien staan direct ook precies een c kunnen zingen. Deze mensen met zo'n absoluut gehoor halen steevast hoge cijfers bij het solfège examen. Mensen zonder dat gehoor hebben het iets moeilijker: die hebben altijd een referentietoon nodig. Je ziet bijvoorbeeld vaak een koordirigent met een stemvork in de weer. Die geeft een A aan. Als hij goed op heeft gelet tijdens de solfègeles hij als hij de zangers een c aan moet geven die van die a afleiden: een kleine terts omhoog.

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop