Muziek in een Notendop #18: Akkoord

Wat is een akkoord?

Een akkoord is een samenklank van drie of meer tonen. Twee tonen samen noemen we een tweeklank en vanaf een drieklank spreken we dus van een akkoord. Als je een akkoord bereikt, bereik je een overeenstemming; je bent in harmonie. Dat geldt ook voor een akkoord in de muziek. De noten uit het akkoord zijn met elkaar in harmonie.

De wiskundige Pythagoras was in de vijfde eeuw voor Christus niet alleen bezig met het berekenen van de lengtes van de zijden van een driehoek. Hij bespeelde ook de zogenaamde knieviool. Al spelend ontdekte hij dat, door een gespannen snaar op verschillende punten af te klemmen, mooie getalsverhoudingen iets harmonisch opleveren. Net zoals bij een gitaar. Wanneer je een snaar tokkelt en daarna de snaar op de helft induwt hoor je twee tonen die heel goed samen klinken. Twee keer dezelfde noot alleen de ene een verdiepinkje hoger. Verschillende lengteverhoudingen leveren tonen op die in onze oren prettig samen klinken. Zo komen we bijvoorbeeld uit op bijvoorbeeld een C-akkoord dat bestaat uit een C, een E, en een G. De C is de grondtoon, de basis van het akkoord, en laten die samenklinken met de derde en vijfde noot uit de C-toonladder. We tellen dus eerst drie en dan vijf toetsen naar rechts. Respectievelijk de zogenaamde terts en de kwint. Als je ditzelfde doet met de F en vervolgens met de G, dan heb je al de basis van menig popliedje te pakken. De liedjesschrijver hoeft dus alleen maar het akkoordsymbool 'C' op te schrijven en de uitvoerder weet dan welke drie noten er gespeeld moeten worden: C, E en G. En voor het F-akkoord zijn dat dan de F, de A en de C.

Ook Haydn en Mozart konden goed uit de voeten met deze basisakkoorden. Ze braken zich het hoofd over de vraag wat ze nog meer met deze akkoorden konden. Gebroken akkoorden bijvoorbeeld! De noten van het akkoord worden niet tegelijkertijd maar ná elkaar gespeeld. Ook kunnen akkoorden omgekeerd worden. De grondligging C-E-G kan bijvoorbeeld ook gespeeld worden als E-G-C of G-C-E. Het is en blijft een C-akkoord. Naast deze majeur- (vrolijk en opgetogen klinkende akkoorden) hebben we ook mineur-akkoorden, akkoorden die wat droevig kunnen klinken. Als je aflevering 3 van Muziek in een Notendop hebt gezien, weet je hier alles van. Het heeft te maken met de grote en kleine terts. Om drieklanken iets kruidiger te maken, kun je er bijvoorbeeld voor kiezen om niet de derde noot maar bijvoorbeeld de tweede of de vierde noot uit de rij te spelen. En die vierde noot lost dan lekker op naar de terts, de derde noot.

Naast drieklanken zijn er ook vierklanken. Een akkoord dat in elke liedje of klassiek muziekstuk voorbij komt is het septiemakkoord. Sept is Frans voor zeven. Een G-septiemakkoord wordt bijvoorbeeld in populaire muziek genoteerd als G7. Dit is een G majeurakkoord met daarbij de zevende noot. We tellen vanaf de G zeven toetsen naar rechts en voila: het G7-akkoord. Gevoelsmatig wil dit akkoord ergens heen. Het wil 'oplossen'. In dit geval in het C-akkoord. Zo eindigt bijvoorbeeld iedere willekeurige Mozart-symfonie. Het májeur septiemakkoord - de zevende noot een halve noot verhoogd - wil nergens heen maar is wel zeer de moeite waard.

Componisten werden steeds creatiever. Een akkoord dat het noemen waard is het Tristan-akkoord, bedacht door Richard Wagner. Zijn opera Tristan und Isolde uit 1865 is een mijlpaal in de westerse muziekgeschiedenis. Het begint met dit akkoord: f-b-dis-gis. Het lost niet op, het gaat nergens heen. Dit dissonante akkoord paste eigenlijk eigenlijk helemaal niet binnen het toonsysteem van toen. Dat was ook precies wat Wagner ermee wilde uitdrukken: het verlangen van het liefdespaar Tristan en lsolde dat binnen geen enkele conventie past. Aan het slot, als Isolde over het dode lichaam van Tristan buigt, zingt ze haar indrukwekkende aria Liebestod. Het dissonante Tristan-akkoord uit de openingsmaten wordt nu eindelijk opgelost. Isolde sterft uit liefde. Pas nu zijn de twee samen, samen in de dood.

Spannende akkoorden vinden we ook in de jazzmuziek. We kunnen doorgaan met stapelen. Nóg een terts bovenop het eerder genoemde septiemakkoord: De basisdrieklank plus de zevende plús de negende noot. En we gaan nog even door: daar de elfde bij… en de dertiende.

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop