Muziek in een Notendop #19: Het Blaasorkest

Het blaasorkest:

Zo’n 100.000 Nederlanders zijn lid van een blaasorkest. Naast een boel blazers is er ook vaak een ritmesectie voor het betere melodische en niet-melodische slagwerk. Al het goede komt in drieën, en dat is hier ook zo. Onder de blaasorkesten onderscheiden we Harmonie, fanfare en brassband: HaFaBra.

Harmonie

Om te beginnen de harmonie, de grootste van het stel. Het harmonieorkest bevat koperblazers, houtblazers en slagwerk. En meer: soms tref je er zelfs een verdwaalde basgitaar of synthesizer aan. Naar gelang de compositie bevat een harmonieorkest een breed scala aan klanken. Gevormd door de koperblazers, van trompet tot tuba, een flinke bos hout, van piccolo tot altfluit, van klarinet tot contrafagot en vlak ook de saxofoonfamilie niet uit. Vergeleken met een symfonieorkest ontbreken de strijkers. Dus geen violen, altviolen, celli en contrabassi. Dat was vroeger ook een kostenkwestie: strijkinstrumenten zijn duurder dan blaasinstrumenten. Overigens zou je kunnen zeggen dat de houtblazers in de harmonie de rol van de strijkers in een symfonieorkest vertolken. Tel daar het koperblazersbataljon en de slagerij bij op en je hebt een indrukwekkende klanksensatie die ook in de open lucht overeind blijft. Muzikaal was het vroeger voornamelijk functionele muziek: marsen en ander legerspul, ceremoniële muziek en wat bewerkte ouvertures uit de concertzaal. Tegenwoordig kan je alle kanten op: van gearrangeerde symfonieën van Beethoven en Dvorák via filmmuziek tot covers van ABBA en ACDC. Dat was eind 18e eeuw nog knap lastig vooral omdat de harmonie nog stukken compacter was. Een Boheemse vent genaamd Vent richtte in 1771 een harmonie op met twee hobo's, twee althobo's, twee hoorns en twee fagotten. De oudste Nederlandse harmonie is volgens het Guinness book of records de Koninklijke Harmonie St. Cecilia Mheer uit 1821. In Vlaanderen waren ze er stiekem nog eerder bij. Op 1 mei 1770 werd in herberg De Handboog in het Vlaamse Reet de Sociëteit van Harmonie opgericht.

De Franse Revolutie bleek ook een sleutelmoment in de ontwikkeling van de harmonie.. Vóór de Bastille bestond een Franse harmonie uit een man of 8, ná de bestorming ontstond er een Parijse beroepsharmonie van minstens 45 man. 1790 kan je dus zien als het geboortejaar van de moderne harmonie. Die werd al snel hip én professioneel. Concerten werden in de open lucht gegeven, maar al snel werden concertzalen uit de grond gestampt zodat er ook bij slecht weer kon worden geblazen. Die concertzalen zijn er nog steeds en vind je vaak in de buurt van stadsparken. En eens in de zoveel tijd zit zo’n zaal tjokvol supporters van allerlei blaasorkesten. Afgelopen jaar was het weer zover tijdens het WMC, het Wereld Muziek Concours in Kerkrade. Zo’n concours is een geliefde manier om als orkest te excelleren.

Fanfare

De Fanfare is een iets compactere versie van de harmonie. Een uitgebreide houtblazersgroep plus bepaalde slagwerkinstrumenten ontbreken. Zeg fanfare en je ziet een stoet musici langstrekken met een tambour-maître, die bij het marcheren voorop loopt en ritme en richting bepaalt. Van koningsdag tot huldigingen en andere gemeenschapsfuncties. De koperblazers plus saxofoons (want saxen zijn officieel houtblazers) vormen een herkenbaar geluid. Een typische fanfarebezetting bevat bugels, die wat milder klinken dan de trompet, plus de lager klinkende baritons, eufoniums en tuba’s.

Brassband

De Brassband in compacter dan de Fanfare, want zonder saxofoons. Louter koperblazers plus enig slagwerk zoals snaredrum en bekkens. De brassband stamt uit Engeland, omstreeks 1800. In plaats van trompetten gebruiken ze Kornetten. De kornet is wat compacter en minder luid dan de trompet. En waar de harmonie net als een symfonieorkest Franse hoorns gebruikt, daar bevat de brassband althoorns. Typisch brassband is een bezetting met bugel, althoorn, bariton, eufonium en bastuba. Deze worden saxhoorns genoemd, want ze zijn uitgevonden door Adolphe Sax. De brassband bleek een mooie muzikale evangelisatiehulp voor het Leger des Heils. Die blaasclub heette The Happy Band. Minder vrolijk is een begrafenis. In Amerika ontstond eind 19e eeuw een eigen brassbandtradtie, waarbij de band zich leende voor jazzbegrafenissen.

Dweilorkest

Je kent een dweilorkest vast van voetbal - Dweilorkest Kleintje Pils is er wereldberoemd om - of van de carnaval. Daar komt ook de naam dweilorkest vandaan - voor kijkers van boven de rivieren: dweilen is het beneveld rondzwalken tijdens een carnavaleske kroegentocht. Ver voor de uitvinding van de bluetoothspeaker voorzag zo’n dweilorkest je van muziek tijdens het café-kruipen. Vandaar dat zo’n dweilband ook wel pretband, sjpasband, plezierkapel en (in Limburg) de zaate hermenie wordt genoemd. Een dweilorkest bevat doorgaans trompetten, trombones, baritons of eufoniums, saxofoon, slagwerk en - die herken je van veraf - sousafoons. Deze feestsector komt regelmatig samen, bijvoorbeeld op de Bemmelse Dweildag. Bekende Dweilorkesten zijn, naast Kleintje Pils, de Bellebloazers uit Eibergen, de RotDweilers uit Bemmel, ‘t Simpelfonisch Orkestje uit Oosterhout en Dokters Swingende Infuustoeters uit Lichtenvoorde. Limburg en Noord-Brabant hebben de meeste dweilorkesten. Flevoland maar één. Tot slot: 'In het mondiale orkest der Urologie, blaast de Nederlandse sectie een aardig toontje mee' zo lazen we in een urologenvakblad. Onze gratis tip voor dit wittejassengilde: ben je betoeterd, vorm Het Blaasorkest!

Muziek uit deze aflevering:

Beluister via Spotify de muziek uit alle afleveringen van Muziek in een Notendop.

Home Muziek in een Notendop