Waarom Beethovens Mondscheinsonate niet over de maan gaat
- Klassiek
- Waarom Beethovens Mondscheinsonate niet over de maan gaat
Beethoven: een dromerige romanticus die muziek schrijft over een maanverlichte nacht? Helaas, de titel Mondscheinsonate is misleidend. Beethovens beroemde pianostuk heeft namelijk niets met maneschijn te maken - maar met wat dan wel?
Snelle weetjes
- De Mondscheinsonate of Moonlight Sonata is de bijnaam van Pianosonate nr.14, op.27 nr.2 van Ludwig van Beethoven.
- Het stuk is voor piano solo en in de toonsoort cis mineur geschreven.
- Beethoven componeerde de Mondscheinsonate in 1801 toen hij 30 jaar oud was.
- De sonate bestaat uit drie delen: Adagio sostenuto, Allegretto en Presto agitato.
- Het langzame, eerste deel van de Mondscheinsonate is een van Beethovens beroemdste stukken.
Waar komt de bijnaam Mondscheinsonate vandaan?
Dat we Beethovens Veertiende pianosonate vandaag de dag kennen als de Mondscheinsonate, is eigenlijk ongelofelijk. Die bijnaam is namelijk door puur toeval ontstaan - en is ook niet eens door Beethoven zelf bedacht. De componist was al vijf jaar overleden toen de Duitse dichter en muziekcriticus Ludwig Rellstab de basis legde voor de beroemde titel.
Op een nacht in 1832 keek Rellstab naar het maanverlichte oppervlak van het meer van Luzern. Spontaan schoot hem het langzame en melancholieke eerste deel van Beethovens Veertiende pianosonate te binnen. De drieklanken van de piano klonken precies als de golven van het water en de donkere sfeer van het stuk paste helemaal bij het nachttafereel.
De Duitse dichter en muziekcriticus Ludwig Rellstab (1799-1860).
In een recensie vergeleek Rellstab het Adagio sostenuto uit Beethovens sonate met dit beeld. Dat sloeg blijkbaar aan, want binnen tien jaar kende iedereen Beethovens Veertiende pianosonate als de Mondscheinsonate of Moonlight Sonata. Maar die bijnaam had dus niets te maken met Beethovens eigen intenties. Wat heeft hij dan wel met de sonate bedoeld? En waarom klinkt het eerste deel zo donker en treurig?
Waar gaat de Mondscheinsonate dan wel over?
Het antwoord zou wel eens kunnen liggen in een ander meesterwerk: de opera Don Giovanni van Wolfgang Amadeus Mozart, van wie Beethoven een groot bewonderaar was. Daarin doodt Don Giovanni de legercommandant (Il Commendatore). Direct daarna spelen de violen steeds een stijgende drieklank en zingen de zangers een gepunteerd ritme (lang-kort). Het eerste deel van de Mondscheinsonate heeft precies dezelfde muzikale elementen. En wat blijkt: Beethoven had aantekeningen gemaakt van deze passage uit Don Giovanni.
De dood van de commendatore uit Don Giovanni van Mozart
En dat brengt ons dichter bij de betekenis van de Mondscheinsonate. Het gepunteerde ritme waarmee Mozart de dood van Il Commendatore begeleidt, is namelijk typisch voor een begrafenismars. Beethoven gebruikte het zelf ook in de Marcia funebre uit zijn Derde symfonie, 'Eroica' - én in de melodie van het eerste deel uit de Mondscheinsonate. Het Adagio sostenuto is dus eigenlijk een dodenmars.
Symfonie nr.3, op.55 in Es gr.t., "Eroica" - deel II, "Marcia funebre. Adagio assai"
Ludwig van Beethoven
Uitvoerenden: Radio Filharmonisch Orkest, Hans Vonk (Dirigent)
Beethoven gaf aan dat dit deel "uiterst fijngevoelig" en zonder dempers gespeeld moest worden. De tonen klinken zo langer door en gaan dan met elkaar wringen, wat klinkt als verdriet en rouw. Volgens pianist Edwin Fischer, die ook een boek over Beethovens pianosonates heeft geschreven, componeerde Beethoven deze muziek nadat hij aan het sterfbed van een veel te vroeg overleden vriend had gezeten.
Waarom is de Mondscheinsonate zo bijzonder?
De Mondscheinsonate heeft een andere vorm dan de meeste sonates. In plaats van met een snel deel te beginnen, kiest Beethoven voor een langzaam openingsdeel, dat ook nog eens opvalt door de intens melancholieke sfeer. Als contrast eindigt de Mondscheinsonate met een stormachtig deel. Daarnaast gaf Beethoven aan dat de sonate "als een fantasie" gespeeld moest worden (quasi una fantasia), waardoor de muziek soms vrij, bijna geïmproviseerd klinkt.
Tijdens Beethovens leven was de Mondscheinsonate al populair. Zelf zei Beethoven echter dat hij "vast en zeker betere dingen" had gecomponeerd. Maar of je er nu een romantische wandeling bij maanlicht in hoort of een treurzang, de Mondscheinsonate is en blijft een van Beethovens meest geliefde stukken. Zoals Hector Berlioz ooit zei: "Het is een van die gedichten die de menselijke taal niet weet te kwalificeren."
Beluister en bekijk Beethovens Mondscheinsonate
Shuann Chai speelt de complete Mondscheinsonate op een fortepiano uit Beethovens tijd (1820).
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
Wist je dat...
- Beethoven zijn Mondscheinsonate opdroeg aan gravin Giulietta Guicciardi, een leerling op wie hij verliefd was, maar dat hij eigenlijk zijn Rondo in G, op.51 nr.2 voor haar in gedachten had? Die moest hij echter aan gravin Lichnowsky opdragen.
- Beethoven nog niet doof was toen hij de Mondscheinsonate componeerde? Hij had al wel een paar jaar gehoorproblemen.
- Carl Czerny, een leerling van Beethoven, de Mondscheinsonate beschreef als "een nachtelijke scène, waarin een droevige, spookachtige stem uit de verte klinkt"?
