Prinses Beatrix en haar liefde voor muziek

'Door Claus verdiepte Beatrix haar gevoel voor muziek'

Het muziekjaar 1985 naderde, waarin de klassieke wereld de driehonderdste geboortedag vierde van een paar grote namen: Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Händel en Domenico Scarlatti. Op een dag kreeg Sieuwert Verster - een drijvende kracht achter het Orkest van de Achttiende Eeuw - te horen dat een commissie plannen smeedde voor een concert in Paleis Noordeinde. Het ministerie vroeg of Verster zich als intendant met voorzitter prins Claus over de programmering wilde buigen.

"Koningin Beatrix wilde haar man jaarlijks graag een concert aanbieden", zegt Verster. "Ik kwam dan regelmatig met Claus praten over de muziek die hij hierin wilde laten klinken. Hij koos vaak voor stukken die niet dezelfde maand nog elders werden gespeeld: eigentijds, niet-westers, composities van vluchtelingen. Hij vond dat ‘het paleis’ mensen over bepaalde culturele drempels kon en moest helpen. Claus en Beatrix geloofden dat kunst op onze planeet een belangrijke stem vormt die gehoord moet worden."

Beatrix houdt zelf meer van beeldende kunst en ballet, maar de liefde van Claus voor muziek werkte aanstekelijk, zag Verster, waardoor haar kennis en gevoel zich verdiepte. Na de dood van haar man ging ze daarom door met wat nu het Koningsdagconcert is. En Verster ook. "Beatrix bereidde zich altijd grondig voor. Toen Steve Reich kwam optreden, ging ze de avond ervoor met hem dineren en was het opvallend hoeveel ze van zijn muziek beluisterd had en hoeveel ze ervan wist."

De betovering van meerstemmigheid

Een van zijn mooiste herinneringen bewaart Verster wat dat betreft aan een concert met meerstemmige stukken van Josquin Desprez. "Bij mijn inleiding las ik een fragment voor uit de historische roman Het motet voor de kardinaal van Theun de Vries. Hierin hoort een gedeserteerde soldaat bij een bezoek aan een kathedraal voor het eerst meerstemmige koorzang. De betovering die hem dan overvalt, wordt magistraal beschreven. Beatrix had de oude De Vries zelf ook uitgenodigd. Hij was er met zijn dochter.

Toen ik het voorlas, klonk plots van achter uit de zaal de kreet: “Hé, dat heb ik geschreven.” Na afloop van het concert zocht Beatrix de schrijver op. Hij was slecht ter been en veroordeeld tot het zitten aan een tafeltje. En ze vertelde hem hoezeer het voorgelezen fragment haar had ontroerd. De Vries reageerde ietwat wantrouwig. Hij geloofde niet dat de koningin het gelezen had. Waarop Beatrix haar damestasje opende, en de bladzijden eruit haalde, met de uitroeptekens en onderstrepingen die ze erin gemaakt had. Het was een voorbeeld van haar grote betrokkenheid bij het concert en de muziek. Mooi dat koning Willem-Alexander en Maxima die traditie nu op hun eigen wijze voortzetten."

'Zonder Beatrix zou ik geen musicus zijn'

Hoewel Myrthe Helder - violist en medeoprichter van ensemble Club Classique - Beatrix nog nooit heeft ontmoet, speelde de koningin begin jaren negentig een beslissende rol in haar leven. Ze groeide als jongste van zeven kinderen op in Groningen. Haar dertien jaar oudere broer studeerde in die tijd piano aan het Utrechts conservatorium en wees hun moeder erop dat er in Nederland ook muziekopleidingen bestonden voor jong talent.

"Mijn moeder vond dat wel wat voor haar drie dochters van elf, negen en zeven", vertelt Helder. "Ze kwam oorspronkelijk uit Wassenaar en had haar zinnen gezet op de jongtalentafdeling van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. We kwamen met zijn drieën informeel voorspelen in het voorjaar en de docenten schatten in dat toelating geen probleem zou vormen. Maar mijn moeder was alleenstaand en zat in de bijstand. De wachttijden voor een sociale huurwoning in Den Haag waren lang. Dat kon jaren gaan duren. Na maanden vruchteloos zoeken, schreef mijn moeder in augustus een brief aan koningin Beatrix, van wie bekend is dat ze al haar post leest."

Een week later belde een medewerker van het Koninklijk Huis. Moeder Helder kreeg hulp in haar zoektocht naar een woning. "In eerste instantie kregen we via een woningbouwvereniging iets aangeboden op de zestiende verdieping van een flat. Mijn moeder zei: "Ik heb drie musicerende dochters. Dit is veel te gehorig. Dat kan echt niet." Of het ook goed was dat het via een makelaar ging? En plots stonden we voor een mooie dubbele bovenwoning. Op het raam een plakkaat met 'te koop'. Dat ging eraf en we mochten er intrekken voor een sociale huurprijs. Mijn moeder woont er nog altijd."

Door alle hectiek rondom de verhuizing vergat Helders moeder een bedankbrief te schrijven. "In de winter ging op een dag de telefoon. Een medewerker van het koninklijk huis zei dat Beatrix graag wilde weten hoe het met de meisjes Helder ging. In later jaren heb ik meerdere keren gespeeld in concerten waar Beatrix bij was. Ik heb haar alleen nooit gesproken. En mijn zus Marije - altviolist bij het Radio Filharmonisch Orkest - trad menigmaal op bij het Koninginnedagconcert, onder meer met de toenmalige Radio Kamer Filharmonie. Beatrix’ hulp heeft een grote impact gehad in onze levens, zonder haar waren we niet geworden wie we nu zijn."

Concert voor de wezen van Delhi

Hoboïst Bart Scheemann ging met het Nederlands Blazers Ensemble drie keer met koningin Beatrix mee op staatsbezoek bij buitenlandse regeringsleiders en speelde op haar afscheid in Ahoy. "Ze trof me altijd als een belangstellende en warm mens", herinnert hij zich. "Na afloop was het ook altijd ontspannen, dan dronk ze een glas wijn mee. Wat haar in het Nederlands Blazers Ensemble aansprak, was misschien het feit dat onze concerten wat theatraler zijn dan een gewoon klassiek optreden en dat er verschillende muziekstijlen in samenkomen. Als koningin heb je tenslotte al met genoeg protocol te maken."

Het leidde er bijvoorbeeld toe dat het gezelschap op bezoek in Thailand een compositie instudeerde van koning Bhumibol, die zelf als amateur saxofoon speelde. En bij het staatsbezoek in New Delhi speelde het Nederlands Blazers Ensemble met Indiase musici.

"Wij waren om die reden enkele dagen eerder afgereisd", vertelt Schneemann. "Ons hotel grensde aan een sloppenwijk, en we hoorden dat daar op een plein elke middag om één uur maaltijden werden uitgedeeld aan ontheemde kinderen. Het leek ons mooi om op onze vrije middag daar voor hen een concert te geven, misschien om ook hier en daar wat geld en hulp los te krijgen. Het Journaal zou er een reportage over maken."

Maar op het laatste moment verbood de plaatselijke overheid het concert. "Ik denk dat ze geen aandacht op dat probleem wilden vestigen", zegt Schneemann. "Wij hebben toen de trait-d’union van het Koninklijk Huis verzocht of hij Beatrix kon vragen of zij belang hechtte aan dit optreden. Resultaat was dat door haar bemoeienis ons concert op dat plein toch kon doorgaan."

Het Koningsdagconcert

Bekijk hier eerdere uitzendingen van het Koningsdagconcert (2022) en het Koninginnedagconcert (2012):