Edvard Grieg

“Mocht hier iemand inbreken, laat dan alsjeblieft de muziekpartituren liggen, want die zijn alleen van waarde voor Edvard Grieg.” Steeds als de Noorse componist zijn componeerhuisje verliet, legde hij een briefje met deze tekst op zijn bureau. Zijn enorme bescheidenheid verried niets van zijn betekenis voor Noorwegen: omdat hij de Noorse identiteit in muziek wist te vangen, was en is hij nog altijd één van de bekendste en meest geliefde ambassadeurs van het land.

Hoe werd Grieg componist?

Die status leek onwaarschijnlijk toen Grieg nog jong was. Zijn familie had bijvoorbeeld geen Noorse, maar Schotse wortels. Zijn overgrootvader, Alexander Greig, was namelijk een Schotse koopman die in 1746 naar Bergen kwam. Zo veranderde de familienaam in Grieg. Hoewel er volop muzikaal talent aanwezig was in de familie, was die niet op Noorse muziek gericht, maar op muziek van het Europese continent. Griegs moeder Gesine, die piano en zang had gestudeerd, bewonderde Mendelssohn en Chopin. Zij gaf haar muzikale zoon vanaf zijn zesde pianoles en bracht ook haar liefde voor deze componisten op hem over.

Vaak zat de dromerige Grieg uren achtereen piano te spelen en allerlei deuntjes te verzinnen. Zo kwam het dat hij op z’n twaalfde een variatie op een Duits thema componeerde. Maar toen hij dat werkje vol trots mee naar school nam, bleek dat Duitsland daar niet geliefd was. Voor straf werd zijn compositie verbrand - een vreselijke gebeurtenis, één van de vele gedurende de schooltijd van Grieg. Hij werd gepest en verzon voortdurend smoesjes om niet naar school te hoeven.

Gelukkig kwamen er ook mensen op het pad van Grieg die zijn talent wel op waarde wisten te schatten. Op een dag bracht de beroemde violist Ole Bull (1810-1880), een bekende van zijn ouders, een bezoek aan de familie. Grieg speelde voor, waarna Bull meteen heel serieus met zijn ouders in gesprek ging. Hij vertelde Grieg dat hij naar het conservatorium in Leipzig moest gaan, dat in 1843 was opgericht door Mendelssohn en het meest prestigieuze conservatorium van Europa was. Nog datzelfde jaar begon Grieg daar, ondanks de taalbarrière, aan zijn studie.

Het bleek dat Grieg een goede pianist was, maar een nog betere componist. In plaats van de verplichte etudes te studeren, improviseerde hij liever aan de piano, op zoek naar nieuwe melodieën. Maar een grote carrière als pianist bleek een uitdaging te worden. In 1860 kreeg Grieg een ernstige vorm van pleuritis (een soort tuberculose). Hij moest zijn studie onderbreken en zou nooit helemaal herstellen: de rest van zijn leven moest hij het met een ingeklapte linkerlong en een kromme rug doen. Altijd bleef hij met zijn gezondheid kwakkelen, wat een druk leven als concertpianist lastig maakte.

Waarom componeerde Grieg Noorse muziek?

Het was leeftijdsgenoot Rikard Nordraak (1842-1866), de componist van het Noorse volkslied, die Griegs ogen opende voor zijn roeping. “Door hem”, heeft Grieg gezegd, “leerde ik de Noorse volksmelodieën en mijn eigen aard kennen.” Nordraak verwerkte namelijk elementen van Noorse volksmuziek in zijn stukken, met het doel om een Noorse nationale muziekstijl te creëren. Het nationalisme in Noorwegen nam namelijk steeds meer toe, omdat het land lang bij Denemarken had gehoord en nu steeds meer zelfstandigheid kreeg.

Grieg ontmoette Nordraak in Kopenhagen, waar hij zijn studie vervolgde op het gebied van compositie. Hun vriendschap mocht echter niet lang duren: Nordraak stierf op 23-jarige leeftijd aan tuberculose. Grieg hoorde het droevige bericht toen hij op reis was in Rome en schreef meteen zijn Treurmars voor Rikard Nordraak. De missie van deze jonge componist leefde voort in Grieg, want eenmaal terug in Noorwegen stortte hij zich op het bestuderen van Noorse muziek. Hij integreerde elementen daarvan in zijn eigen stijl. Zo werd Grieg geïnspireerd door dansen als de halling of springar en volksmelodieën van de Noorse hardangerviool, een strijkinstrument met vier melodiesnaren en snaren die altijd meeklinken met de melodie. De invloed hiervan hoor je onder andere in Griegs Tweede vioolsonate. Grieg had zichzelf gevonden, zo zei hij.

Toch werden de Griegs door rampspoed getroffen. Hun dochtertje stierf aan meningitis, nog maar één jaar oud. Ze zouden geen andere kinderen meer krijgen. Ook had Grieg steeds meer het gevoel dat zijn inspiratie op was. Zowel hij als Nina leidden het drukke leven van rondreizende artiesten. Op het dieptepunt in 1883 verliet Grieg zijn vrouw, maar na tussenkomst van zijn beste vriend Frants Beyer legden de twee het weer bij. Ze zouden de rest van hun leven samen blijven.

In 1885 lieten ze een huis bouwen op een rots aan een fjord vlakbij Bergen. Het kreeg veel ramen zodat Grieg zich volop kon laten inspireren door het prachtige uitzicht. Ook kwam er een componeerhuisje bij. Nina noemde het huis Troldhaugen, als verwijzing naar de buurt en de trollen die in Griegs muziek opduiken. ‘s Zomers kon het echtpaar hier bijkomen van hun reizen. Grieg wandelde dan veel in de natuur. Hun woonplaats is ook vereeuwigd in een van zijn werken: voor het feest rond het 25-jarig huwelijksjubileum van hem en zijn vrouw componeerde hij het vrolijke pianostuk Trouwdag in Troldhaugen.

Hoe zag het leven van Grieg eruit?

Toen Grieg 23 was, trouwde hij met zijn nicht Nina Hagerup (1845-1935). Als kinderen hadden ze elkaar gekend, maar omdat Nina met haar familie naar Kopenhagen verhuisde toen ze acht was, ontmoetten ze elkaar nu pas weer. Nina was een sopraan – Grieg was betoverd door haar prachtige stem – en speelde heel goed piano. Ze voerden vaak samen liederen uit die Grieg voor Nina componeerde. In 1868 werd hun dochter Alexandra geboren.

Intussen was Grieg een succesvolle componist geworden. In hetzelfde jaar als de geboorte van zijn dochter componeerde hij zijn Pianoconcert in een vlaag van inspiratie. Het werd zijn doorbraak. Hij boekte in 1876 ook succes met zijn muziek bij het toneelstuk Peer Gynt van Hendrik Ibsen. Zowel deze grote werken als de vele kleinschalige pianostukken die Grieg componeerde, maakten hem tijdens zijn leven al tot een beroemde en populaire componist.

De nalatenschap van Grieg

Vlak voordat Grieg en Nina in 1907 naar Engeland zouden varen, werd Grieg ernstig ziek. Zijn slechte gezondheid en het drukke leven als rondreizende pianist en dirigent hadden hun tol geëist. Hij overleed op 64-jarige leeftijd als gevolg van hartproblemen.

Grieg was uitgegroeid tot een nationaal symbool van Noorwegen, niet alleen voor het land zelf, maar voor de hele wereld. Zijn muziek beïnvloedde veel componisten, waaronder Debussy en Ravel. In 1928 werd Troldhaugen een museum ter nagedachtenis aan Grieg. Bij de opening daarvan maakte Nina een mooi gebaar. Als Grieg piano speelde, had hij altijd een boekwerk met de verzamelde 32 pianosonates van Beethoven nodig. Die legde de kleine man namelijk op zijn pianokruk om goed bij de toetsen te kunnen. Nina had het boek meegenomen voor de opening en legde het weer terug op de pianokruk van haar man.

Er waren maar liefst 50.000 mensen bij Griegs uitvaart. Zijn as werd begraven in de rotswand aan het water bij zijn huis, waar na Nina's overlijden in 1935 haar as werd bijgezet. Toen Grieg ooit op die plek aan het vissen was met Frants Beyer, viel het licht van de ondergaande zon op die rotswand. “Daar zou ik eeuwig willen rusten”, heeft Grieg toen gezegd.