Lili Boulanger

Het kon bijna niet anders dan dat Lili Boulanger componist zou worden. Ze had alles in zich: extreem veel talent, een absoluut gehoor, ze kon zingen en had de gave om piano, harp, orgel en viool te spelen. Maar opvallender nog was haar enorme wilskracht, waardoor ze zich in haar korte leven tot een meer dan volleerd componist wist te ontwikkelen.

Hoe kwam Lili Boulanger in aanraking met muziek?

Op een dag zat de 6-jarige Lili Boulanger samen met de bekende componist Gabriel Fauré achter de piano. Ze speelde geen kinderliedje of een paar willekeurige noten, maar een echt muziekstuk: het lied En prière, door Fauré zelf gecomponeerd. Bijzonderder nog: ze speelde het zó van het blad. Toen Boulanger nog maar 2 jaar was, ontdekte Fauré al dat ze een absoluut gehoor had. Haar muzikale gave verblufte hem. Vaak nam hij liederen voor haar mee wanneer hij als vriend van de familie over de vloer kwam.

Boulanger werd niet alleen door Fauré, maar ook door haar ouders gestimuleerd om haar muzikale gave te ontwikkelen. Moeder en vader Boulanger hadden elkaar in de muziek ontmoet. Raïssa Myshetskaya (1865-1935), een Russische zangeres en prinses, ging studeren bij Ernest Boulanger (1815-1900), die zangdocent was aan het conservatorium van Parijs. Het duurde niet lang voor ze trouwden. Ernest componeerde ook, met name koormuziek en opera’s, en won de Prix de Rome toen hij nog maar 19 jaar was. Zijn ouders waren op hun beurt ook bekend in de muziek als cellist bij de Chapelle royale en mezzosopraan bij de Opéra Comique. Kortom: muziek zat de Boulangers in de genen.

Via haar zus Nadia (1887-1979) ging de wereld van muziek nog verder voor haar open. Wanneer het ook maar kon, ging Boulanger vanaf haar vijfde mee naar de lessen die haar zes jaar oudere zus Nadia aan het conservatorium volgde. De kennis die ze daar opdeed, wist ze zich ontzettend snel eigen te maken. Daarnaast ging Boulanger vaak naar concerten en organiseerde haar moeder regelmatig kamermuziekconcerten bij hen thuis, waar soms wel honderd mensen op af kwamen. Ze genoot enorm van de muziek en de sociale bedrijvigheid.

Hoe werd Lili Boulanger componist?

Op haar zestiende besloot Boulanger dat ze componist wilde worden. Daarop studeerde ze zelf drie jaar lang allerlei aspecten die bij componeren kwamen kijken. Ondertussen trad ze ook op als violist en pianist, studeerde ze orgel bij de bekende organist Louis Vierne en kreeg ze compositieles van Fauré en Georges Caussade, een Franse componist en muziekpedagoog. Nadat Nadia haar zusje in 1911 nog een paar maanden les had gegeven, was het in 1912 eindelijk zover: ze werd officieel toegelaten tot het conservatorium. Datzelfde jaar maakte Boulanger ook haar debuut als componist: de vocale stukken Les sirènes en Renouveau werden voor het eerst op een concert gespeeld.

Maar dat was nog niet genoeg. In 1912 begon Boulanger ook aan een missie die al lang op haar lijstje stond: meedingen naar de Prix de Rome. Als onderdeel van de wedstrijd moest ze binnen één maand in afzondering een cantate componeren op een tekst van Eugène Adenis. Met haar cantate Faust en Hélène won ze de prijs in 1913, als eerste vrouw ooit en met een overweldigende 31 van de 36 stemmen. Claude Debussy hoorde het stuk en schreef: “Lili Boulanger… nog maar 19 jaar. Maar haar ervaring in de technieken van muziek schrijven is veel groter!” Als onderdeel van de prijs mocht ze twee jaar werken in de kunstacademie in de Villa Medici in Rome, en ze kon een contract tekenen bij de uitgeverij Ricordi. Boulangers missie was geslaagd: ze was nu echt een componist.

Wat maakt de stijl van Lili Boulanger zo bijzonder?

De ruim twintig muziekstukken die Boulanger heeft gecomponeerd, vallen nog altijd op door hun originele stijl. Ze schreef diepgaande en kleurrijke muziek, vaak met exotische en overweldigende klanken. Boulanger nam de lichtheid en elegantie van de Franse muziekstijl op in haar lyrische melodieën, maar innoveerde en experimenteerde: ze liet samenklanken uit bijzondere combinaties van tonen bestaan en koos veel hogere en lagere tonen dan gebruikelijk. “Golvend van gratie”, zo beschreef Debussy haar muziek.

Ook wat betreft bezetting maakte Boulanger allerlei sprekende combinaties. Haar interesse lag, net als bij haar leraar Fauré, vooral bij vocale muziek. Daarin bracht ze allerlei soorten zangstemmen samen met koor en piano, of liet ze de zang begeleiden door een groots orkest. Pie Jesu, haar laatste voltooide muziekstuk, schreef ze voor zangstem, strijkkwartet, harp en orgel.

Net als muziek van andere Franse componisten in die tijd liet Boulanger zich inspireren door natuurbeelden, muziek uit de middeleeuwen en ‘exotische’ muziek uit Azië, zoals in de stukken D’un vieux jardin (Uit een oude tuin) voor piano en Vieille prière bouddhique (Oud boeddhistisch gebed) voor tenor, koor en orkest. Dit maakt de sfeer van de muziek van Boulanger, zelf overtuigd katholiek, vaak mystiek en mysterieus. Thema’s als verlies, verdriet en dood spelen ook een rol in haar werk: haar vader stierf toen ze 6 was (hij was al 77 toen ze werd geboren), wat diepe sporen naliet. Dood en rouw waren al het onderwerp van Boulangers eerste stuk, een lied dat ze in 1906 componeerde maar later vernietigde.

Hoe zag het leven van Lili Boulanger eruit?

Boulanger was duidelijk op weg om een van de grootste componisten van Frankrijk te worden. Maar haar gezondheid hield dit tegen. Toen ze 2 jaar was, kreeg ze een bronchiale longontsteking die haar immuunsysteem aantastte. Een jaar later kreeg ze een darmaandoening die nu waarschijnlijk als de ziekte van Crohn zou worden gediagnosticeerd. Een goede behandeling was er niet. De therapeutische baden mochten niet baten: ze had veel pijn en was vaak te moe om ook maar iets te doen.

Ondanks deze slopende ziekte was ze een levendige jonge vrouw met veel sociale contacten en grote ambities. Als ze zich goed genoeg voelde, had ze graag mensen om zich heen en ging ze naar concerten, diners en bals. Haar nieuwsgierigheid was onverzadigbaar, ze had een gigantisch doorzettingsvermogen en werkte extreem hard. Het frustreerde Boulanger regelmatig dat haar sterke wil zo werd ingeperkt door haar gezondheid. “Ik voel me ontmoedigd…” schreef ze ooit, “niet vanwege het lijden, niet vanwege verveling, maar omdat ik weet dat ik nooit in staat zal zijn het gevoel te hebben dat ik heb gedaan wat ik zou willen doen, aangezien ik dat niet kan volgen zonder voor lange tijd onderbroken te worden, zodat mijn inspanningen geen stand houden!”

Welke invloed had de Eerste Wereldoorlog op Lili Boulanger?

Toen Boulanger 21 was, brak de Eerste Wereldoorlog uit. Samen met Nadia en de vrienden die ze in de Villa Medici had gemaakt, zette ze het Comité Franco-Américain du Conservatoire National de Musique et de Déclamation op. Dit was een netwerk om musici die in actieve dienst waren te steunen met brieven, eten, kleding en geld. Ze maakten het mogelijk dat conservatoriumstudenten in deze moeilijke tijd toch nog contact met elkaar konden onderhouden. Ook gaven ze een Gazette uit die ze verstuurden naar muziekstudenten aan het front. Onder andere Maurice Ravel kreeg steunpakketten van deze organisatie.

Alleen al het bijhouden van deze correspondentie was een gigantische klus, maar Boulanger zette zich vol overgave in, soms zelfs vanuit bed als haar gezondheid niet meer toeliet. Ze maakte zich grote zorgen over de oorlog en iedereen die niet terug zou keren van het front. De ernst van die tijd klinkt door in haar Pour les funérailles d’un soldat, dat ze componeerde op een gedicht van Alfred de Musset.

Vanaf 1916 voelde Boulanger zich vaker ziek dan beter. Ze wist dat ze niet lang meer te leven had. Begin 1918 reisde ze met haar moeder en zus naar Mézy-sur-Seine, een plaatsje buiten Parijs. Daar stierf ze vredig in het bijzijn van Nadia, haar beste vriendin Miki Piré en componist Jean Roger-Ducasse. In haar 7-jarige carrière heeft ze een ongelofelijk oeuvre gecomponeerd, dat haar een prominente plaats in de Franse muziekgeschiedenis heeft gegeven en componisten als Arthur Honegger beïnvloedde. Maar bovenal was ze trots op wat ze had bereikt.