Pierre Boulez

Belichaming van nieuwe muziek

De muziek van Pierre Boulez had een ongelooflijke intensiteit: kernachtig, helder en dramatisch, maar ook ongrijpbaar. Hij maakte geen gebruik van simpele melodieën of duidelijke harmonie. Bij de stukken van Pierre Boulez gaat het erom dat de luisteraar heel aandachtig luistert, nieuwe structuren ontdekt en met een frisse blik de klankwolken ontwaart.

De klankkleuren die hij voortbracht zijn archetypisch geworden, en is wat veel mensen associëren met nieuwe muziek. Pierre Boulez was dan ook dé belichaming van de nieuwe muziek in de twintigste eeuw.

Le marteau sans maître is de meest geprezen compositie van Pierre Boulez, gemaakt tijdens zijn compositorische hoogtepunt in 1955:

Leeuw

Boulez groeide uit tot een kolos waar niemand in de moderne muziekwereld omheen kon. Igor Stravinsky typeerde een werk van hem als "arrogante" muziek. Maar Boulez zelf vond dat hij de muziek "van de tijd van Newton naar de tijd van Einstein" had gebracht.

Pierre Boulez was een student van Olivier Messiaen. Die typeerde zijn leerling als een "levend gevilde leeuw". Omgekeerd had Boulez ook wat te zeggen over zijn leraar: Messiaens Turangalila-Symphonie noemde hij "bordeelmuziek".

Serialisme

Het moet een bewogen relatie zijn geweest. Wat vaststaat is dat de twee altijd veel respect hadden voor elkaar. Samen met Karlheinz Stockhausen werkte Boulez in de jaren 50 onvermoeid door aan de componeertechniek van het serialisme die Messiaen mede had uitgevonden.

Pierre Boulez zette bij zijn seriële techniek alles wat hij wilde gebruiken in de muziek in een vaste volgorde. Dit noemen ze een serie. Zo kan je een serie maken van dynamiek, de lengte van noten of welk instrument speelt.

De componist laat elke serie op een ander moment starten of op een ander tempo afspelen. Hierdoor ontstaan elke keer nieuwe combinaties. Het zijn experimentele werken, waarbij het veel puzzelen en rekenen is als componist.

Revolutie

Een beroemd essay van Pierre Boulez in 1951 droeg de titel: 'Schönberg is dood'. Hij vond dat nota bene Arnold Schönberg, de componist die een revolutie ontketende met zijn atonaliteit, te veel in het verleden bleef hangen. Het was aan de avant-gardisten van Boulez' generatie om de revolutie te voltooien met hun muzikale experimenten.

Aan de ene kant had Pierre Boulez een grote aantrekkingskracht, aan de andere kant kon hij stevig van zich afbijten. In zijn jonge jaren was hij echt een enfant terrible. Hij werd bekend van uitspraken als:

De milde kant

De oudere Pierre Boulez werd een stuk milder en stond veel meer open voor muziek uit de negentiende en begin twintigste eeuw. Hij zou als dirigent meerdere keren het operahuis in trekken voor opnamen. Hij dirigeerde zelfs in het walhalla van de Wagneriaanse opera: Bayreuth.

In de jaren 60 ging Boulez steeds minder componeren. Hij verliet Parijs en woonde de rest van zijn leven in Baden-Baden, waar hij later ereburger zou worden. In de jaren 70 maakte Pierre Boulez een uitstap naar de Verenigde Staten waar hij zes jaar lang chef-dirigent was van de New York Philharmonic.

Laatste wapenfeiten

Pierre Boulez interesseerde zich in de jaren 80 steeds meer voor elektronische muziek en dat leverde toch weer een stroom van nieuwe werken op. In het 40 minuten durende Répons combineerde hij akoestische instrumenten met elektronische geluiden.

In 2006 voltooide Pierre Boulez zijn laatste compositie, Dérive 2. Hij stierf in 2016, op 90-jarige leeftijd.

Het allerlaatste televisie-interview met Pierre Boulez was met Hans Haffmans. In 2011 bracht Haffmans een bezoek aan Boulez in Parijs naar aanleiding van zijn laatste optreden in de NTR ZaterdagMatinee. Ze doken in een partituur die vol staat met op- en aanmerkingen uit het repetitieproces. Over de complexiteit van zijn muziek zegt hij: "De mens is complex. Het is simpele muziek die onnatuurlijk is."

Nalatenschap

In zijn leven kreeg Pierre Boulez bijna alle onderscheidingen die te verdienen waren als componist, bijvoorbeeld de Polar Music Prize, Siemens Prize en Grawemeyer Award. De Duitse en Britse staat ridderden hem.

Pierre Boulez heeft niet alleen een muzikale nalatenschap. Hij richtte het zeer virtuoze Ensemble Intercontemporain op. Het ensemble voert hedendaagse muziek uit en is nog altijd springlevend en toonaangevend. Ook was Boulez oprichter van IRCAM. Deze organisatie, verbonden aan de Centre Pompidou in Parijs, onderzoekt experimentele muziek met elektronica.