Bernard Herrmann

Het is een van de meest iconische scènes uit de filmgeschiedenis: een schaduw met een mes steekt een vrouw onder de douche neer. Naast de revolutionaire close-ups in deze scène uit Psycho was ook de soundtrack baanbrekend: akelig gillende viooltonen die klinken als messteken. Ook als je de film niet hebt gezien, ken je dit geluid, dat inmiddels synoniem is voor horrorfilms. Gek genoeg werd de legendarische score van Bernard Herrmann nooit genomineerd voor een Oscar - en misschien nog eigenaardiger: dat kon hem ook niets schelen. Zijn eigenzinnigheid bracht hem ver, maar leverde ook moeilijkheden op.

Hoe werd Bernard Herrmann filmcomponist?

Dat Bernard Herrmann componist zou worden, stond als een paal boven water. Enkele vroege wapenfeiten: op z'n dertiende won hij een compositieprijs, als student maakte hij al zijn dirigeerdebuut op Broadway en op z'n twintigste richtte hij het New Chamber Orchestra op. Na zijn studie aan de Juilliard School of Music in New York zette Herrmann in 1933 zijn eerste professionele carrièrestap in de radiowereld: hij werd componist en dirigent bij de Columbia Broadcasting System. Herrmann componeerde muziek voor de radio-uitzendingen en zette zich in voor het uitzenden van onbekende muziek. Dankzij hem maakte het Amerikaanse publiek kennis met veel obscure klassieke muziekstukken, wat hem zelfs een prijs opleverde. Ondertussen was hij ook los van de radio-uitzendingen aan het componeren. Zo schreef hij een cantate, Moby Dick, en een symfonie.

Wat begon bij de radio, werd een carrière in de filmmuziek. Herrmann leerde de acteur en regisseur Orson Welles kennen, die in 1938 beroemd was geworden met een hoorspel van de negentiende-eeuwse roman War of the Worlds. Welles maakte de overstap naar film en nam Herrmann mee om de score te schrijven voor zijn debuutfilm Citizen Kane (1941), een van de grootste Amerikaanse films ooit gemaakt. Zo kreeg Herrmann zijn eerste opdracht als filmcomponist - een die hem meteen een Oscarnominatie opleverde. En voor zijn score voor de film All That Money Can Buy, die datzelfde jaar uitkwam, won Herrmann de Oscar daadwerkelijk. Een vliegende start van wat een unieke carrière zou worden.

Wat maakt de scores van Bernard Herrmann zo bijzonder?

Herrmann was een van de weinige filmcomponisten die zijn eigen orkestraties maakte. Voor het componeren van een score was vaak weinig tijd, dus hadden filmcomponisten meestal iemand in dienst die de muziek kon uitschrijven voor de verschillende instrumenten van het orkest. Herrmann wilde dit echter absoluut zelf doen, omdat hij altijd precies wist met welke instrumenten hij de klankkleur die hij in zijn hoofd had kon bereiken. Zo maakte hij vaak ongebruikelijke instrumentencombinaties of koos hij voor zelden gebruikte instrumenten zoals de theremin, elektronische instrumenten of orgels. Herrmann voelde precies aan welke sfeer de muziek moest hebben bij het filmbeeld en vulde dat heel origineel in door deze nieuwe klanken te introduceren.

In 1955 maakte Herrmann zijn eerste score voor de beroemde regisseur Alfred Hitchcock. In totaal zouden de twee voor zeven films samenwerken, waarvan de psychologische thrillers Vertigo (1958) en Psycho (1960) het bekendst zijn. De iconische beelden en muziek leverden hen het imago van 'big suspense men' op. Herrmann heeft de sterke rol van zijn scores in deze films mooi beschreven: "Alfred Hitchcock maakt een beeld maar voor 60 procent af. Ik moet het voor hem voltooien."

In Psycho, bijvoorbeeld, is het de soundtrack die de beroemde moordscène in de douche echt angstaanjagend maakt. Als de moordenaar Marion besluipt hoor je niets, wat een onheilspellend gevoel geeft. Daardoor wordt het effect van de muziek daarna nog enger: als de moordenaar toeslaat, hoor je hoge vioolnoten die de messteken van de moordenaar verklanken - ook wel stingers genoemd. In de hele score heeft Herrmann trouwens alleen maar strijkers gebruikt, die met trillende tremolo's en lage tonen de spanning continue opvoeren. Vertigo laat een ingewikkeld moordmysterie en liefdesverhaal zien met als hoofdpersoon een man die lijdt aan draaiduizeligheid ('vertigo' in het Engels) als gevolg van hoogtevrees. Het hoofdthema van de score bestaat uit twee melodieën die tegengesteld aan elkaar steeds op en neer gaan. Daardoor klinkt de muziek alsof het draait. Alleen al ernaar luisteren maakt je duizelig.

Toen Herrmann zijn score voor Psycho af had, was regisseur Alfred Hitchcock zó blij, dat hij de toelage voor de componist verdubbelde. Maar de samenwerking was niet altijd harmonieus. Voor de film Torn Curtain (1966) bleef Hitchcock vasthouden aan zijn idee om jazzmuziek in de score te verwerken, maar daar was Herrmann het niet mee eens. "Ik heb het laatste woord, of ik schrijf de muziek niet", heeft Herrmann ooit gezegd over zijn werkwijze. "Als ik moet aannemen wat een regisseur zegt, doe ik de film liever niet. Ik vind het onmogelijk om zo te werken." Zo eindigde zijn legendarische samenwerking met Hitchcock. Het is een voorbeeld van de moeilijke kant van Herrmanns karakter: zijn explosieve temperament en irrationele gedrag leverden meer dan eens conflicten op. Ook nam hij, in tegenstelling tot andere filmcomponisten, alleen werk per film aan in plaats van een langetermijncontract. Graag was hij eigen baas.

Gek genoeg waren de soundtracks van Psycho en Vertigo destijds allebei niet genomineerd voor een Oscar. Niet dat Herrmann veel om prijzen leek te geven. Zijn enige Oscar gaf hij aan zijn dochter, en als hij het gouden beeldje tijdens een bezoek zag staan, leek hij verbaasd, alsof hij alweer was vergeten dat hij de meest felbegeerde filmmuziekprijs had gewonnen.

Hoe is Bernard Herrmann overleden?

Bernard Herrmann stierf in het harnas. Slechts een paar uur nadat hij de score voor Taxi Driver (1976) had opgenomen, overleed hij in zijn slaap aan hartfalen in een hotel in Hollywood. Zijn nalatenschap is groot. Met zijn vernieuwingen zette hij de toon voor soundtracks van horrorfilms en hij is een onmisbare inspiratiebron voor grote filmcomponisten als Danny Elfman en John Williams. Toch is er vandaag de dacht ook nog veel onderbelicht. Zo bleef hij naast zijn carrière als filmcomponist zijn hele leven concerten dirigeren, ook met zijn eigen klassieke muziek. Zijn eigenzinnigheid was zijn succes.