Mozart als componist en musicus

Mozarts werk (1773-1791): inspiratie en hard werken

Op dit soort drukke dagen had Mozart slechts 's ochtends vroeg en 's avonds laat de tijd om te componeren. En toch heeft hij het voor elkaar gekregen om maar liefst 626 werken te schrijven: symfonieën, opera's, soloconcerten, sonates, liederen, kamermuziek in allerlei bezettingen... Elk genre was Mozart meester.

Zijn hoofd moest wel hebben overgelopen van de muziek. Hij was er naar eigen zeggen voortdurend in zijn gedachten mee bezig. "Al dat bedenken en creëren," schreef Mozart aan een vriend, "vindt plaats alsof het in een aangename, levendige droom is." Op die momenten van inspiratie hoorde Mozart de partijen niet afzonderlijk, maar allemaal tegelijk in zijn hoofd.

Hoeveel muzikale ingevingen Mozart ook had, en hoe geniaal hij ook was: de muziek in zijn gedachten kwam niet vanzelf op papier. Daarvoor moest hij hard en snel werken, leren van andere componisten, en voortdurend blijven experimenteren. En als hij moest componeren voor een instrument waar hij een hekel aan had (schijnbaar de fluit en de trompet), kwam de inspiratie ook maar moeilijk op gang. "Mensen vergissen zich wanneer ze denken dat mijn muziek me komt aanwaaien," zei hij eens. "Niemand heeft zoveel tijd en gedachten aan de kunst van het componeren gewijd als ik. Er is nauwelijks een beroemde meester wiens muziek ik niet vele malen intensief heb bestudeerd."

Mozart: de eerste freelance componist

Maar zoals gebruikelijk was in de tijd van Mozart, waren componisten in dienst van de aristocratie of de adel. Van volledige artistieke vrijheid was daarom niet altijd sprake. Mozart trad in 1773 in dienst bij de aartsbisschop van Salzburg. Maar dit bleek niet voor Mozart te zijn weggelegd. Hij vond het salaris niet 'je van het', en hij kon lang niet zoveel opera's schrijven als hij wilde. In 1780 gaf hij de brui aan zijn positie en vertrok naar Wenen.

Tegen de zin van zijn vader, die vond dat zijn zoon een vaste positie moest aannemen, werd Mozart de eerste freelance componist in de muziekgeschiedenis. In Wenen kreeg hij voet aan de grond met opdrachten en concertaanvragen. Met name zijn pianoconcerten en opera's droegen bij aan zijn roem. Maar dit freelance-bestaan, plus Mozarts onvermogen om verstandig met geld om te gaan, leverde behoorlijk wat financiële problemen op. Aan het einde van zijn leven had Mozart omgerekend 45.000 euro schuld.

Mozart als virtuoze pianist

Tijdens zijn leven heeft Mozart veel concerten gegeven. Hij was namelijk naast componist ook een virtuoos pianist. Voor zijn optredens eiste hij volledige stilte, zodat hij optimaal geconcentreerd kon zijn. Tijdens het spelen bewoog hij nauwelijks en ook zijn gezicht verried geen emotie. Al zijn aandacht ging naar zijn spel: hij speelde veel meer dan de noten op papier met allerlei versieringen van de melodieën en verrijkingen van de samenklank. Alle expressie zat in zijn vingers, hij speelde altijd precies op tijd en was vingervlug. Op zijn concerten werd hem vaak gevraagd om te improviseren, waarmee hij verblufte. Hij kon zelfs fuga's improviseren. Het moet een indrukwekkend schouwspel zijn geweest.

Dit gold ook voor Mozart als dirigent. De Ierse tenor Michael Kelly (1762-1826) was diep onder de indruk van Mozart tijdens de repetities voor Le nozze di Figaro. Om rechtstreeks de opvattingen over de muziek van de componist zelf te horen was een bijzondere ervaring. "Nooit zal ik vergeten hoe zijn smalle, levendige gezicht (...) een geniale uitstraling vertoonde - een uitstraling die evenmin te beschrijven is als zonnestralen te schilderen zijn," aldus de tenor.